آزادی یا مرگ

محمد قاضی: صحنه‌های پرجوش رمان آزادی یا مرگ در جزیرۀ کرت یونان می‌گذرد... مبارزات آزادی‌بخشی که کرتیان در سراسر قرن نوزدهم با ترکان عثمانی داشتند، چهارچوب این کتاب را می‌سازد. نویسنده در این کتاب صدها تن از افراد بومی جزیرۀ زادگاه خویش را که بیشترشان اشباح نیاکان خود او هستند، به صحنه آورده است و ایشان را در بزم و رزم بی‌پروا نشان می‌دهد؛ چه، در حقیقت در ذهن هنرمند او تباینی بین این دو وجود ندارد. این کتاب در عین اینکه شرح انقلاب میهنی کرت در سال ۱۸۸۹ است، ناظر بر ماجرایی عشقی نیز هست که بین دو قهرمان کرتی بر سر آمنه، زن زیباروی چرکسی و همسر نوری‌بیگ یکی از اعیان ترک می‌گذرد. اما این فقط تصویری سطحی از نمای خارجی، آشفته و در عین حال آراستۀ داستان است... نویسنده نقاب‌ها را با قلم سحار خود می‌درد و ازخودگذشتگی یا ترس و بزدلی هر یک از قهرمانانش را در روشنی خاصی قرار می‌دهد... گویی قهرمانان کتاب همه در نوری جاوید شسته شده‌اند و بدین جهت از گناه‌کارانی وحشی بدل به فرزندان خدا گردیده‌اند، لیکن نه خدای عشق و محبت، که هیچ‌گاه برای این مردم وجود نداشته است، بلکه خدای خشم و انتقام، یعنی همان خدایی که در کتاب عهد عتیق (تورات) می‌بینیم.