پرتوی بر پولیتیای افلاطون

رساله‌ی پولیتیای افلاطون یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذار‌ترین رساله‌ها در تاریخ فلسفه‌ی سیاسی بوده است. آن را به جمهوری و یا دولت نیز ترجمه کرده‌اند اما مولف کتاب به درستی اشاره کرده است که هر دوی این ترجمه‌ها نارسا هستند و توان رساندن معنای اصلی واژه‌ی یونانی آن را ندارند. سید هادی جعفری امان آبادی در کتاب پرتوی بر پولیتیای افلاطون تلاش کرده است تا این کتاب مهم و بنیادین افلاطون را به زبانی قابل فهم برای مخاطبان فارسی زبانی که آشنایی جدی‌ای با تاریخ فلسفه ندارند در بیاورد. رساله‌ی جمهوری یا پولتیای افلاطون را غالبا جزو رساله‌های میانی افلاطون به شمار آورده‌اند. این رساله‌ی مفصل، که بعد از قوانین دومین رساله‌ی مفصل افلاطون است، به ده کتاب تقسیم می‌شود. نکته‌ی مهم درباره‌ی این کتاب این است که این تقسیم‌بندی را خود افلاطون انجام نداده و به دست شارحان و مفسران آثارش صورت گرفته است. به همین دلیل است که بین برخی از کتاب‌های این رساله چندین سال اختلاف وجود دارد. کتاب اول این رساله را بسیاری از مفسران به گروه رساله‌های سقراطی نسبت داده‌اند. با خواندن کتاب اول این رساله متوجه می‌شویم که ساختار و اسلوب این کتاب بیشتر تابع رساله‌های سقراطی است. کتاب اول مثل همه‌ی رساله‌های سقرطی ناتمام می‌ماند و بحث‌ها به ظاهر از منطق و اسلوب مشخصی پیروی نمی‌کنند. مهم‌ترین ایده‌ی کتاب جمهوری افلاطون ایده‌ی «عدالت» است. افلاطون مفاهیم اصلی‌ای را که طی قرن‌ها در تمامی مجادلات فلسفی حضور داشته‌اند بنیان نهاده است. یکی از مهم‌ترین ایده‌هایی که افلاطون آن را مفهوم‌پردازی کرده است همین ایده‌ی عدالت است. ایده‌ی عدالت (دیکه) قبل از افلاطون در تفکر یونانی حضور داشت ولی با افلاطون بود که این ایده شانی فلسفی پیدا کرد. این حماسه‌نویسان و تراژدی‌پرداز‌ها و شاعران یونانی بودند که ایده‌ی عدالت را بیشتر دست مایه‌ی آفرینش هنری اشان قرار داده بودند ولی افلاطون برای نخستین بار عدالت را در گفتمان فلسفی و نه صرفا ادبی به بحث و بررسی گذاشت. به صورت خلاصه افلاطون به تناظری بین فرد و شهر (پولیس) باور داشت و این دو را هم ارز می‌پنداشت. از نظر افلاطون هم فرد و هم جامعه دارای تناقضات و تعارضات اساسی هستند و به همین دلیل ایده‌ی عدالت معنا پیدا می‌کند. عدالت در این معنا برای برطرف کردن تناقضات فردی و اجتماعی به وجود می‌آید. عدالت به معنی قرار نهادن هر چیزی در جای خود است. این تعریفی که امروزه برای همه‌ی ما آشنا به نظر می‌رسد اولین بار توسط افلاطون صورت بندی شده است. خواندن کتاب جمهوری از این منظر می‌تواند برای فهم کامل و دقیق این تعریف کلاسیک راهنمای خوبی باشد. کتاب‌های دشوار و تاثیر گذار تاریخ فلسفه را نمی‌توان به راحتی خواند. از طرفی برای همگان ممکن نیست که در کلاس‌های دانشگاهی رشته‌ی فلسفه شرکت کنند و در این دوره‌ها با چنین کتاب‌هایی آشنا شوند. از این منظر تالیف کتاب‌های راهنما برای خواندن خودآموز آن‌ها می‌تواند ایده‌ای راه گشا باشد.