چشمان تو قاتل منند

این ترجمه به نوعى یک بازسرایىِ آزاد است. در بعضى قسمت‌ها سعى شُده که ترانه‌ها آن زیبایى‌هاى زبانى و تمثیلى و تصویرى را که در برگردانِ مو به مو به علتِ اختلافِ واژگانى از دست مى‌دانند ، با عبارات و تعابیرِ تازه بازیابند و در عینِ حال به چهارچوبِ اصلى‌شان خدشه‌یى وارد نشود.

مختوم‌قلى به سالِ 1012 خورشیدى در خیوه ترکمنستان ـ که در آن روزگار جزو خاکِ ایران بود ـ زاده شُد. در کودکى پیشِ پدرش دولت‌محمدآزادى و بعدها پیشِ شخصى به نامِ نیاز صالح درس خواند. به مدرسه‌ى کؤنگلده‌ش بخارا رفت اما به علتِ دو دسته‌گى بین علماى بخارا مجبور به ترک آن مدرسه شد. به سفر پرداخت و به افغانستان، هندوستان، ازبکستان و ترکمنستان سفر کرد. سپس به خیوه بازگشت و در مدرسه‌ى شیرغازى آن‌جا تحصیل را ادامه داد. بعد از عشقِ ناکامش منگلى، ترانه‌هاى بسیارى سرود و آوازه‌اش در بینِ ترکمن زبان‌ها پیچید. بعدها با دخترِ دیگرى ازدواج کرد و از او صاحبِ دو پسر شُد اما هر دو را از دست داد. او صداى عشق و سوگ و خشمِ خلق ترکمن بود و شاید بشود گفت از نخستین سراینده‌گانِ ترانه‌ى اعتراض به زبانِ ترکمنى. مختوم‌قلى بعد از تحمّلِ یک زنده‌گىِ سختُ سراپا رنج سرانجام به سال 1089 از دنیا رفت و در روستاى آق‌توقا از توابع شهرستان گنبدکاووس آرمید.