تاریخ مشروطه ایران

هر قدر اثرى مستدل‌تر و اتکاى آن بر اسناد و داده‌هاى واقعى (فاکت‌ها) محکم‌تر باشد مطابقت آن با حقیقت عینى بیشتر خواهد بود. ارزش عظیم دو کتاب تاریخ مشروطه و تاریخ هیجده ساله آذربایجان تألیف احمد کسروى در همین است. انقلاب مشروطه کم یا بیش انقلابى از نوع انقلابات بورژوایى بود که صد سال پیش از آن در غرب رخ داده بود و هدف آن نابودى استبداد شاه و درباریان و استقرار قانون بود. عمده‌ترین نیروهاى مشروطه‌خواه را «بازارى‌ها»، پیشه‌وران و تهى‌دستان شهرى و روحانیان وابسته به آنان تشکیل مى‌دادند. درباریان فاسد و مستبد، تیول‌داران و مالکان بزرگ اراضى و نیز روسیه تزارى دشمنان آن بودند. احمد کسروى روابط درونى و مبارزه طبقات مزبور با یکدیگر را به‌خوبى درک کرده آنها را نه به‌عنوان امرى جامد و ساکن بلکه به‌مثابه فرایندى تاریخى در پیدایش، رشد و تکامل‌شان در نظر مى‌گیرد. کسروى خصوصیات انقلاب مشروطه و جزر و مدهاى آن، روحیات خوب و بد ملت، و جنبه‌هاى مثبت و منفى رهبران آن را در دوران‌هاى مختلف با صداقت و درستى تشریح و توصیف نموده است.