چه باید کرد

مارکس به چرنیشفسکی بسیار ارزش می‌گذاشت و با دقت فراوان به کوشش‌های «لوباتین» برای آزادی و برگشت وی از تبعید توجه داشت و چون از عدم موفقیت و ناامیدی لوباتین آگاه شده در دوازدهم دسامبر سال 1872 به یکی از دانشمندان روس نامه‌‌ای نوشت و در آن مؤکداً تقاضا کرد که: «برای برانگیختن حس همدردی مردم غرب نسبت به چرنیشفسکی و معرفی شخصیت او ضرورت دارد تا سرگذشت زندگانی پرافتخار او را به طبع برسانید.» چرنیشفسکی در پیشرفت و تکامل فرهنگ و دانش روس، نفوذ و تأثیر عظیمی داشته است. چرنیشفسکی بزرگ‌ترین مرد سیاسی و اجتماعی عصر خویش، فیلسوف دموکرات انقلابی، الهام‌‏دهندۀ نهضت آزادی و ویران‌‏کنندۀ کاخ استبداد حکومت تزاری به‌‏ شمار می‌‌رود. او در راه ایجاد زندگانی اجتماعی نوین در کشور خود به‏‌ وسیلۀ انقلاب روستایی مبارزه کرده است. چرنیشفسکی واضع عقاید مبارزات سیاسی توده‌‏هاست. چرنیشفسکی راهنما و رهبر پیش‌قراولان انقلاب دموکراسی روستایی سال 1860 و معلم توده‌های وسیع اجتماع پیشرو روس محسوب می‌‌شود.