قلندرنامه ی خطیب فارسی

منظومه‌ای که اینک متن تصحیح شدۀ آن ارائه می‌شود، مربوط به قرن هشتم هجری است و نزدیک به ۱۷۷۰ بیت دارد. این مثنوی در باب زندگانی سیدجمال الدین ساوجی مجرد و دیگر پیران معروف قلندر مانند شیخ عثمان رومی، جلال درگزینی، محمد بلخی و ابوبکر اصفهانی می‌باشد. نام کتاب دقیقاً روشن نیست اما به شهادت ابیاتی چند می توان آن را «شرح حال جمالالّدین ساوی»یا «سیرت جمال الّدین» و یا «مناقب جمال‌الّدین ساوی» و امثال آن خواند.

گویندۀ این منظومه شخصی است به نام خطیب فارسی. از احوال وی جز آنچه خودش در همین مثنوی آورده است اطلاع دیگری در دست نیست. از مطالعۀ کتاب برمی‌آید که وی اهل شیراز است و در جوانی در همان شهر به تحصیل علم پرداخته و پس از کسب اندک مایه‌ای از علم، به تصوّف روی آورده است. وی پس از سالها، برای آن که پاسخی به سؤالات خود بیابد، در ضمن به زیارت اهل معنی نائل آید؛ از شیراز خارج می‌شود و در شهرهای مختلف اسلامی به سیر و سیاحت می‌پردازد، چون به مُلک شام می‌افتد در شهر دمشق در مقبرۀ زینب(ع) با عده‌ای از قلندران برخورد می‌کند. در میان این قلندران شیخی است محمد نام، از اهل بخارا که سؤالات او را پاسخ می‌گوید و در ضمن جزوه‌ای بدست او می‌دهد در باب احوالِ سیّد جمال الّدین ساوی پیر قلندران، و از او می‌خواهد آن را به نظم آورد. و وی در همانجا نظم این کتاب را آغاز می‌کند. آغاز این کار بنا به قول خودش در سال ۷۴۸ و پایان آن در روز سه‌شنبه ۲۲ جمادی الآخره همان سال بوده است و در این هنگام حدود پنجاه و یک سال از عمر وی بسر رسیده بوده است.