کورش نامه

کورش نامه کتابی است درباره شرح زندگی و کشور گشایی‌های کوروش، پادشاه هخامنشی که در تدبیر، سیاست، اداره امور سپاه، کیفیت پیروزی بر خصم، ایجاد امپراطوری، استقرار نظم و اداره امور کشور تنظیم یافته است.
در این کتاب، گزنفون که خود مورخ و سردار معروف یونانی است، سرگذشت کوروش را از زمان تولد تا درگذشت، آمیخته با پند و افسانه بیان می‌کند و بدین وسیله، اطلاعاتی را درباره آداب و رسوم ایرانی، تربیت جوانان، آیین جنگاوری، وضع اجتماعی و تشکیلات سلطنتی هخامنشیان به دست می‌دهد.
آنچه تدوین شده مربوط است به مبارزه‌های اولیه کورش و کشمکش او با همسایگان متجاوز و قلع و قمع دشمنان و به عبارت دیگر، شالوده‌های اولی بنای یک امپراطوری بزرگ.
توتسکی قائل است: این کتاب ظاهرا به تاریخ شبیه بوده و مؤلف در زمینه سیاست و اخلاق به فلسفه بافی پرداخته و آن را به صورت داستانی، مدون کرده است. داستانی درباره زندگی و افعال کورش، بانی سلطنت پارس.
تالبوت در پایان شرح پر از تقدیرش دربار این کتاب می‌نویسد: «کتابی است جذاب و مشحون از تعالیم اخلاقی و دستورالعمل‌هایی که از مواعظ سقراط الهام گرفته است. در سراسر کتاب روح سقراط متجلی است و به همه جا سایه افکنده. در هر صفحه بلکه در هر جمله قضاوت صریح و روشن استاد، روش پاک و سنجیده، ابداعات روان بخش و لحن گوشه‌دارش انسان را هوشیار می‌سازد و گویی سقراط است که به عنوان پادشاه جوانی چون کورش داد سخن داده و یاران و متابعین خود را ارشاد می‌نماید.»
نویسندگان دیگر، مانند بوسوئه و رولن با نظر تحسین کورش نامه را نگریسته‌اند.
منتقدی به نام فرره جنبه اخلاقی کتاب را مورد توجه قرار داده و می‌گوید: «گزنفون از نظر اصول واقعی اخلاقی، شخصیت و عملیات پادشاهان را از وقایع و حقایق تاریخی بیشتر مورد توجه قرار داده، بالنتیجه در کتابش حقایق تاریخی فدای اصول و نظرات اخلاقی شده است.» پس از او، آبه فراگیه و ویلمن ارزش اخلاقی کتاب را ستوده‌اند.
این اثر تاریخی به نام‌های دیگری نیز خوانده شده است از جمله سیروپدی، رساله کورش، تعلیم و تربیت کورش، سیروس نامه یا کتاب تربیت کورش و سیرت کورش کبیر.