چهره‌های منفور در تاریخ معاصر ایران

وقتى نوشتن کتاب حاضر به اتمام رسید، با یکى ‏دو نفر از دوستان بحثى پیش آمد و پرسیدند چه عنوانى براى کتاب در نظر گرفته شده است و این سؤال را بسیار جدى مطرح کردند. البته علت این پرسش بر این پایه بود که نگارنده تصمیم داشت تا حد ممکن در انتخاب عنوان ملایم عمل کند و در همین راستا عنوان «چهره‌‏هاى نامطلوب تاریخ معاصر ایران» را برگزید. دوستان به‏‌شدت به این عنوان اعتراض کردند و اصرار داشتند «چهره‌‏هاى منفور تاریخ معاصر ایران» نوشته شود. وقتى نگارنده سعى در قبولاندن این استدلال کرد که رعایت بعضى اصول دربارۀ معرفى‏‌شدگان بهتر خواهد بود، گفتند عنوان بیانگر این فرضیه است که افراد مذکور مطلوب ملت ایران بوده‌‏اند، ولى اعمالشان نمایانگر این مفهوم است که آنچه خواست مردم بوده رعایت نکرده‏‌اند و لذا نامطلوب شده‌‏اند؛ درحالى‏‌که افراد مذکور چنانچه شرح‏‌حال ایشان نشان مى‌‏دهد، هیچ نوع رابطه‌‏اى با ملت نداشته‏‌اند و مقامات مکتسب آنان با هزاران دوزوکلک و جنایت و خیانت و کشتار خادمان ملى و مردمى به دست آمده است؛ امیرکبیر را کشته‌‏اند تا میرزا آقاخان نورى به جایش صدارت کند. پس همچنان‏که اینان حرمت جامعۀ خود را نداشته‌‏اند، خود نیز لایق هیچ حرمتى نیستند و آن‏چنان‏که بوده‏‌اند، باید معرفى شوند. درهرحال با این نوع مسائل در نوشتن این کتاب، تردیدها و دودلى‌‏هاى فراوانى پیش آمد که صدالبته علتش معلوم بود، این نوع نوشته‌‏ها با آبرو و شخصیت افراد سروکار دارد و قضاوت دربارۀ دیگران کار ساده‌‏اى نیست. وجدان و شرف بیدار مى‏‌خواهد، وگرنه همچون بعضى از قضاوت‏‌هاى فرمایشى یا طبق دستور، به‏‌راحتی مى‌‏توان بی‌‏گناهى را گناهکار و خادمى را خائن معرفى کرد. نوشتن بیوگرافى و معرفى افراد، نیازمند بررسى‏‌هاى بسیار دقیق است تا آن‏چنان‏که بوده‏‌اند معرفى شوند، نه آن‏چنان‏که خواسته و نظر مورخ و نویسنده است؛ هرچند «تاریخ کسانى را که مى‏‌کوشند به قهر جریان آن را به مسیرهاى دلخواه خود بیندازند، مسخره مى‌‏کند و آنچه را که زیر تعصب و غرض خود پنهان کرده‏‌اند، آشکار مى‏‌کند». ما چون نمى‌‏توانیم سهل‏‌انگارى در اخلاق را تحمل کنیم و به همین سبب نمى‌‏توانیم اهمال در تاریخ‏‌نگارى را هم بپذیریم، پس مجبوریم مظاهر کاملاً مشخص خدمت و خیانت را نادیده نگیریم.