کتاب الموسیقی الکبیر

کتاب الموسیقی الکبیر اثر ابونصر فارابی کامل ترین و بزرگ ترین کتابی است که از آغاز اسلام تاکنون درباره موسیقی به زبان عربی نوشته شده است. این اثر بر همه مباحث اصول موسیقی و مبادی آن، علوم نظری و عملی و وابسته های این علم احاطه دارد و مرجع تاریخی کامل در هنر موسیقی به شمار می آید. براساس گفته فارابی در آغاز کتاب، این کتاب به کتاب دیگری محلق بوده که مؤلف در آن به شرح نظریات دانشمندان پیشین در هنر موسیقی پرداخته و اشتباه های آنان را تصحیح کرده است اما ظاهراً کتاب مذکور مفقود و یا گمنام مانده است.کتاب اول به نام کتاب موسیقی کبیر، مولف تمام اجزای موسیقی را از دو دیدگاه نظری و علمی مورد بحث قرار داده و آن را به دو بخش تقسیم کرده است: بخش اول در ورود به هنر موسیقی و بخش دوم در اصول این هنر، آلات موسیقی و وزن ها و ساختن آهنگ های نمونه که تمام را در سه فن گنجانده است. بخش ورود به هنر موسیقی، خود در حکم کتابی مستقل و مختصر در این فن است که دارای دو مقاله در تعریف آهنگ و بحث در اصول موسیقی و اصول بنیادی شناخت هنر موسیقی است.فارابی بخش دوم را به سه فن تقسیم کرده است: در فن اول به اصول هنر پرداخته و آن را اُسطقسات هنر موسیقی نام نهاده است ودر دو مقاله به موضوع ایجاد نغمه ها و اصوات، علل زیری و بمی آنها، تعریف ابعاد موسیقی و مقادیر عددی آنها در ترکیب، جمع، تصنیف و تقسیم آنها و بحث در اقسام جمع های تام یا (گام های کامل) شامل نغمه های متجانس می پردازد. در فن دوم فارابی آلات موسیقی زمان خود را در دو مقاله معرفی کرده است. در مقاله اول عود و ملایمت هایی را که در این ساز معمول است و در مقاله دوم انواع تنبور، نی، رباب و سنتور را شرح داده است. و در فن سوم فارابی در دو مقاله به ترکیب نغمه ها و راه های آهنگ ها و ساختن آهنگ های نمونه پرداخته است.