استاد محمد سیاه قلم هنرمندی با سه چهره

محور اصلی توجه این تتبع، ثبت مستند موارد مختلف تاریخی و هنری و پاسخ به سؤالات با معیار تعقل تاریخی در سیر تحولاتی است که استاد محمد سیاه‌قلم در درون آن‌ها نفس کشیده و از تبریز تا هرات و از هرات تا چین سفر کرده، انواع و اقسام رویدادها دیده، عامهٔ مردم را در پیکرهٔ جوامع مختلف مشاهده کرده، در حلقهٔ درباریان نشست و برخاست نموده، از واماندگی و شوربختی جوامع نکته‌ها آموخته و دیده‌ها و شنیده‌های خود را با قریحهٔ هنری درخشانِ خویش و با اصول و قواعد تازهٔ هنری بیان کرده است. کافی است برای درک شمار زیادی از تصاویر او، به شئون اجتماعی جامعهٔ هراتِ دورهٔ تیموری که عامهٔ مردم خرده‌پا، پابند و تخته‌بند سنن و آداب اجتماعی خویش بودند، نظری افکنده شود تا کردارهای اجتماعی و ارزش‌های آدمی تصاویر استاد محمد سیاه‌قلم به‌خوبی عیان و شفاف گردد.

اساس کتاب بر دو بخش استوار است:
بخش اول در هشت فصل و یک مؤخره، نکته‌سنجی‌ها و ملاحظات جدید در باب زیست‌نامه، آثار به‌جا مانده، سبک و شیوه و بالاتر از همه دیونگاری‌های او بر پایهٔ نمایش با سماچه، سفر چین و تطابق این سفر با شماری از تصاویر او و در نهایت کلام آخر است که تصویری فشرده از استاد محمد سیاه‌قلم و کارستان هنری او در یک نگاه است. بخش دوم، با تدوین بر مبنای رقم آثار، عمده آثار استاد محمد سیاه‌قلم است که با وضوح و صراحت و تحت ضابطه و قاعده در اختیار خوانندگان فارسی‌زبان قرار می‌گیرد.
_از پیشگفتار کتاب