ملکم خان نظریه پرداز نوسازی سیاسی در صدر مشروطه

بررسی انتقادی آرا و فعالیت‌های متفکران و روشنفکرانی که در معرفی اندیشۀ مشروطه‌خواهی به ایرانیان و زمینه‌سازی فکری و عملی تاسیس حکومت مشروطه پیشگام بوده‌اند، وجهی از بزرگداشت صدمین سالگرد نهضت مشروطیت است. در این وجه، پرداختن به اندیشه‌ها و فعالیت‌های سیاسی ملکم‌خان (1249-1326 ق) نیز الزامی می‌شود؛ چرا که او برجسته‌ترین روشنفکر صدر مشروطه از لحاظ نقشی بود که روشنفکران در نهضت مشروطه‌خواهی به عهده گرفتند. او "بیدارکنندۀ ایرانیان" خوانده شد؛ پس ضروری است تا برای شناخت خود بدانیم او که تا چنین جایگاه بلندی رسید نسبت به "بیداری" ما چه می‌اندیشید. در این کتاب با بررسی انتقادی 50 سال فعالیت سیاسی ملکم‌خان، دستاوردها و تاثیرات اندیشه و عمل او به عنوان نظریه‌پرداز نوسازی سیاسی در صدر مشروطه معرفی شده است. در عین حال، این بررسی پرتوی می‌افکند بر نقش روشنفکران ایران در دگرگونی‌های سیاسی اجتماعی در دوره‌ای که به نهضت مشروطیت انجامید. فصل نخست کتاب شامل تحلیل سه دورۀ متمایز فعالیت سیاسی ملکم است. به علاوه‌ از آن‌جا که ملکم‌خان از تاثیرگذارترین روشنفکران صدر مشروطه بود، هر پژوهشگر تاریخ که به بررسی این دوره پرداخته، خود را ناگزیر دیده است که نسبت به فعالیت‌های سیاسی او موضع‌گیری کند. در فصل دوم کتاب آرای برخی پژوهشگران، به ویژه آرای مشاءالله آجودانی در کتاب "مشروطۀ ایرانی"، در ارتباط با فعالیت‌های سیاسی ملکم‌ با رویکردی انتقادی تحلیل شده است.