اشرف التواریخ

نسخ خطی از جمله ارزشمندترین گنجینه‌های فرهنگی هر ملتی است. شناخت و بررسی این نسخه‌ها که در واقع شناسانۀ ملت‌ها به شمار می‌آیند، افراد را با سابقۀ سرزمین خود و تلاش‌ها و اندیشه‌های بزرگان آن آشنا می‌سازد. ایران در پیشینۀ طولانی تاریخی خود مردمان اندیشمند و فرهیخته‌ای دارد که هریک آثار یا اثر گرانبهایی از خود به یادگار گذاشته‌اند. یکی از این نسخه‌های ارزشمند که کم‌تر مورد توجه مصححان و محققان واقع شده «اشرف التواریخ» تالیف «محمدتقی نوری» است. این کتاب از منابع باارزش دورۀ نخستین فرمانروایی قاجارها، به ویژه فتحلی‌شاه، و وقایع اصلی آن مربوط به دورۀ حکومت محمد ولی میرزا، فرزند فتحعلی‌شاه قاجار، در خراسان یعنی سال‌های 1218-1231 است. این اثر یکی از مفصل‌ترین آثاری است که در زمینۀ تاریخ این دوره نگاشته شده است و برای وقایع مربوط به براندازی آخرین بازماندۀ سلسلۀ افشاری یعنی نادرمیرزا در خراسان و نیز درگیری‌های قاجارها با امرای خراسان و ترکمانان و ایلات و طوایف سرکش بخش‌های شمالی خراسان در دورۀ تثبیت دولت قاجار منبع مناسبی است. مولف کتاب، منشی دربار و مربی محمد ولی میرزا و هنگام حکومت شاهزاده در خراسان مشاور او بوده است. «اصیلی» مصحح این کتاب مقدمۀ کوتاهی را در خصوص محمدولی میرزا، منابع عصر قاجار، ارزش اشرف‌التواریخ، روش و بینش مولف آن و اطلاعات مربوط به نسخه‌شناسی این اثر به آن افزوده و به شکل حاضر به چاپ رسانده است.