فرهنگ نصیری

فرهنگ ترکی – فارسی نصیری احتمالا در سال 1095 هجری نوشته شده که مشتمل بر 5 بخش است: ترکی جغتایی، رومی، قزلباشی، روسی و زبان مغولی کالموک. این کتاب از روی نسخه منحصر بفرد کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران تصحیح شده. نویسنده این فرهنگ محمدرضا نصیری و پسرش عبدالجمیل از منشیان دربار صفویان است. محمدرضا کتاب کشف الآیات قرآن کریم و منشآت سلیمانی را نیز در کارنامه خود دارد. وی نتوانست این فرهنگ را به اتمام برساند و پس از او، عبدالجمیل به تکمیل آن همت گماشت. بخش درباره زبان ترکی از منشآت سلیمانی استخراج شده. منشی الممالک شاه عباس دوم، محمدرضا، در طول مدت بیست سال کلمات جغتایی را جمع آوری کرده و از چندین کتاب بهره برده و این فرهنگ را به گونه ای متفاوت از دیگر فرهنگها تنظیم کرده یعنی وی زبانهای ترکی را جداگانه دسته بندی کرده و خصوصیات هر یک را برشمرده و بخش ترکی روسی را نیز عبدالجمیل (منشی شاه سلیمان) بر آن افزوده است. در مقدمه کتاب به خصوصیات دستوری زبان ترکی پرداخته و مقدمه را به دو باب تقسیم کرده است: املای حروف در جغتایی و مقایسه آن با رومی و قزلباش و قواعد سخنوری. مولف به طور کلی معادل کلمات را به فارسی و گاهی عربی توضیح داده و در مورد نام پرندگان، اصطلاحات جنگ و شکار و آداب و رسوم، معادلهای محلی آنها را آورده است. تصحیح این کتاب را دکتر حسن جوادی و ویلم فلور به صورت مشترک و با همکاری مصطفی کاچالین انجام داده اند.