تقی ارانی دانشمندی در برلین

روایتی از زندگی و زمانۀ تقی ارانی. کتاب «تقی ارانی دانشمندی در برلین»، با عنوان اصلی Taghi Erani, a Polymath in Interwar Berlin: Fundamental Science, Psychology, Orientalism, and Political Philosophy، داستان زندگی پر از فراز و نشیب تقی ارانی، روشنفکر مارکسیست، مبارز سیاسی و شیمیدان ایرانی، را در متن زمانه‌ای که ارانی در آن زیست و پرورش یافت روایت می‌کند.
تقی ارانی را بیش از هرچیز با فعالیت‌های سیاسی‌اش و به‌ویژه نقش و حضور مؤثرش در گروه معروف به «پنجاه و سه نفر» و نیز با مجلۀ «دنیا»، که ارانی آن را با همکاری و همراهی ایرج اسکندی و بزرگ علوی منتشر می‌کرد، می‌شناسند. همچنین معروف است که یکی از الگوهای بزرگ علوی در خلق شخصیت استاد ماکان در رمان معروف «چشمهایش»، تقی ارانی بوده است.
یونس جلالی در کتاب «تقی ارانی دانشمندی در برلین» زندگی تقی ارانی را در سا‌ل‌هایی که او در برلین درس می‌خواند و ساختار اندیشه‌ها و عقایدش شکل می‌گرفت و نیز در سال‌هایی که در تهران به کار و فعالیت سیاسی و روشنفکری مشغول بود و دورانی که با دیگر اعضای گروه «پنجاه و سه نفر» دستگیر و در زندان قصر زندانی شد و همان‌جا درگذشت یا به‌روایتی با سمی که مأموران زندان به او خوراندند به قتل رسید، روایت می‌کند.
کتاب «تقی ارانی دانشمندی در برلین»، از خلال شرح زندگی یکی از روشنفکران ایرانی برجسته و تأثیرگذار آغاز عصر مدرن در ایران، تصویری نیز از تاریخ ایران مدرن و سرآغاز این تاریخ ارائه می‌دهد.
نوام چامسکی کتاب «تقی ارانی دانشمندی در برلین» را «یک زندگی شگفت‌انگیز با روایتی درخشان که درس‌های ارزشمندی برای امروز دارد» توصیف کرده است. همچنین استفانی کرونین دربارۀ این کتاب گفته است: «این کتاب زوایای پنهان تقی ارانی و گروهش و همچنین تاریخ گسترده‌تر فکری و سیاسی ایران مدرن را روشن می‌سازد.»
کالین اتکینسون، استاد بازنشستۀ ریاضیات امپریال کالج لندن، هم کتاب «تقی ارانی دانشمندی در برلین» را این‌گونه معرفی کرده است: «کتاب حاضر ثمرۀ سال‌ها تلاش است و پیچیدگی‌ها و سیاست‌های تاریخ ایران را از دریچۀ زندگی پرماجرای تقی ارانی بررسی می‌کند.»
متن اصلی کتاب «تقی ارانی دانشمندی در برلین» اولین بار در سال 2018 منتشر شده است.