لب لباب معنوی

لب لباب مثنوی گزیده گزیده مثنوی حضرت مولانای بلخی است که ملاحسین واعظ هروی در طی دو فرایند گزیده نویسی آن را فراهم آورده است. در این فرایند او مثنوی را به نزدیک به پانصد موضوع تقسیم کرده و شعرهای مربوط به هر موضوع را زیر آن قرار داده است. مولانا حسین واعظ در شعری «لب لباب مثنوی» را اینگونه معرفی می کند:
نام او لب لباب معنوی است انتخاب انتخاب مثنوی است
واعظ هروی به دو دلیل اقدام به چنین گزینش کرد: یکی آنکه مثنوی بحر بی پایان است که استفاده از همة آن جز برای خواص و عرفای کامل الایمان میسور نیست، و دوم اینکه تعدادی از رفقای طریق از او تقاضای چنین انتخابی کرده بودند. و او هم به دلیل اینکه فواید مثنوی هم نسبت به مبتدیان طریق اتم و اکمل باشد و هم التماس و تقاضای رفقای طریق را لبیک گفته باشد، لب لباب مثنوی را پدید آورد. چنانکه خود در مقدمه آن گفته است:
«بعد از تقدیم حمد و ثنای حضرت واجب الوجود.. که وجود فایض الجود لب لباب معنوی را که مرآت الحضرتین است به شرف انتخاب از مثنوی عالمین غیب و عین مشرف گردانید... که سابقا فرمان غیبی و ایمان لاریبی به تحریر رساله ای در انتخاب مثنوی به حضرت مولوی صفوة الاولیاء العارفین، اسوة الاصفیاء المکاشفین... جلال الحق محمد بن الحسین البلخی ثم الرومی.. اتفاق افتاده بود... به واسطة آنکه جمایل عرایس نفایس آن دقایق جلیة الانوار جلیلة المقدار و کمال فوائد عوائد آن دقایق خفیة الاسرار بهیة الاثار جز به نظر عالی خواص در نمی آمد و نقاب خفا از وجوه معارف آن کلمات سامیة السمات، صافیة الصفات جز به مشاهدة تامه عرفای کامل الایمان.. مرتفع نمی گشت، ثانیا جمعی از رفقای طریق و اجلاء علی التحقیق.. از این فقیر حقیر کمترین کمتر از قطمیر حسین بن علی البیهقی الواعظ.. التماس انتخاب دیگر از آن نسخه که موسوم بود به لباب المعنوی فی انتخاب المثنوی نمودند بر وجهی که نسبت به مبتدیان طریق و سالکان مناهج حقیقت فوائد آن اعم و اشمل و عوائد آن اتم و اکمل باشد، بعد الاستخاره و الاستجازه به ایجاب این ملتمس اقدام رفت و بیتی چند از آن بر نسق خاص و طرزی بدیع رقم تسطیر یافت:
نام او لب لباب معنوی است انتخاب انتخاب مثنوی است
و این «انتخاب انتخاب» به سال 875 هجری قمری به کمال رسید و پایان یافت.
لب لباب از کتابهای گران سنگ و بسیار سودمند کاشفی به زبان فارسی است که تا کنون پنج قرن از عمر آن می گذرد و هنوز غبار کهنگی و ستار فراموشی بر سرو صورت سایه نگسترده است و تلخیص چنین نفیس و مطبوع جای آن را نگرفته است. این کتاب در ایران نخستین بار از روی نسخه خطی معتبری متعلق به کتابخانه حاج سید نصرالله تقوی به سال 1319 هجری شمسی در تهران به وسیله بنگاه افشاری چاپ و انتشار یافت. و پس از آن نیز بارها به دست چاپ و نشر سپرده شد.