خاطرات تاج الملوک

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اعضای خاندان سلطنتی، رجال سیاسی، فعالان اقتصادی، هنرمندان و… از کشور خارج شدند و در شهرهای مختلف اروپا و آمریکا زندگی جدیدی را آغاز کردند. برخی از دوست‌داران پادشاه ایران در سال‌های پایانی دهه‌ی پنجاه و آغاز دهه‌ی شصت شمسی با هدف ثبت و ضبط خاطرات و تجربیات رجال حکومت پهلوی روی نوار کاست، بنیاد تاریخ شفاهی ایران را در لندن بنیان گذاشتند. کتاب خاطرات تاج‌الملوک یکی از محصولات این نهاد است. ملیحه‌ خسروداد، تورج انصاری و محمد‌علی باتمانقلیچ پس از سی‌و‌پنج جلسه گفت‌و‌گو با تاج‌الملوک، همسر دوم رضا‌شاه و مادر محمد‌رضا پهلوی، متن مصاحبه را بی‌کم‌و‌کاست منتشر کردند.

گفته‌های مادر محمد‌رضا پهلوی درباره‌ی ارتباط با اعضای خانواده‌ی پهلوی، با کسانی که به دربار رفت‌و‌آمد داشتند و نیز شرح دیدارهایش با هیتلر و استالین شنیدنی است. او در بخشی از کتاب می‌گوید: «از رجال خارجی خاطرات زیادی دارم. با هیتلر و استالین از نزدیک صحبت و گفت‌و‌گوی خصوصی کرده‌ام. تیمورتاش من را در برلین به ملاقات هیتلر برد. در آن موقع هیتلر در ایران و جهان محبوب بود. به ایرانی‌ها به دلیل نژاد آریایی‌شان علاقه داشت و تا جایی که توانست به ایران کمک کرد.»

مادر آخرین پادشاه ایران در این کتاب، شش دهه زندگی در خاندان پهلوی را به تصویر کشیده و اطلاعات ذی‌قیمتی از اشخاص، رویدادها و ارتباطات گوناگون ـ آشنایی و ازدواج با رضاشاه، دکتر محمد مصدق، کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، ارتباط با قوام‌السلطنه، مسائل خصوصی رضاشاه، نخستین سقوط هواپیما در کشور، اشغال ایران توسط متفقین، تبعید رضاشاه، روابط فرزندانش و ازدواج‌های محمدرضا ـ به دست ‌داده که یقیناً نقش اساسی در گشودن گره‌های کور تاریخ معاصر کشور دارد.

نسخه‌ی اولیه‌ی گفت‌و‌گو فاقد نظم تاریخی بود. تاج‌الملوک در حالی که در جلسه‌ی دوازدهم مصاحبه از نحوه‌ی به سلطنت رسیدن رضا‌شاه می‌گوید، در جلسه‌ی هفدهم از کودتای رضا‌خان سخن گفته است. مصطفی اسلامیه، ویراستار کتاب، کوشیده گفته‌های او را به تناسب تاریخ رویدادها مرتب کند و پانوشت‌هایی به برخی از صفحات بیفزاید.