تاریخ مغول

به‌واسطه پراکنده بودن منابع تاریخ ایران در حال حاضر و مختفى ماندن بسیارى از آنها در گوشه و کنارها و نداشتن کتابخانه‌ها و موزه‌هاى عمومى و نبودن چاپ‌هاى انتقادى از کتب قدما و عدم اطّلاع مردم ایران به روش تاریخ‌نویسى فرنگى امروز به‌هیچ‌وجه نمى‌توان از یک نفر بلکه از چند تن زیردست نیز توقع آن را داشت که تاریخ تفصیلى ایران را چنان‌که مطلوب است و به شکلى که قابل همسرى با این‌گونه تواریخ از ممالک فرنگ باشد به نگارش درآورند و زبان فارسى و مملکت ایران را از این احتیاج مبرم خلاص بخشند. اگرچه بدبختانه در مملکت ما مردم اصلاح هر امرى و اقدام به هر کارى را بدون مطالعه از دولت انتظار دارند و خود حاضر به هیچ‌گونه جنبشى نیستند ولى در پاره‌اى موارد خاص، دولت خواهى‌نخواهى باید مقدم باشد و به‌واسطه عدم مقدرت مردم یا به علّت نشناختن راه مصلحت خود به اجراى بعضى نقشه‌ها مباردت نماید، بعضى تأسیس کتابخانه‌ها و موزه‌هاى عمومى و جمع‌آورى منابع اطلاعات از افراد خصوصى ساخته نیست و اگر هم ساخته باشد، به‌واسطه محدود بودن میزان مقدرت ایشان چنان‌که باید به‌سرعت و انتظام مطلوب انجام‌پذیر نمى‌شود. دولت باید نقشه و پروگرام خاصى جهت این‌گونه منظورهاى معنوى طرح کند و وسایل آن را در حد امکان مهیّا ساخته در دسترس اهل علم بگذارد تا ایشان به‌تدریج این کار عظیم را به آخر برسانند.