برآمدن قاجار

کتاب پیش رو جلد نخست از مجموعه تاریخ ایرانِ عصر قاجار است که آغاز آن به ظهور ایل قاجار در صحنه سیاست ایران در روزگار صفوی باز می‌گردد و روایت آن تا زمان قتل آقامحمدخان، بنیان‌گذار سلسله قاجار ادامه دارد؛ کسی که تجدید وحدت و یکپارچگی ایران امروز از پس آشوب‌ها و آشفتگی‌های عصر زندیه مدیون تلاش اوست. غلامحسین زرگری‌نژاد، استاد بازنشسته دانشگاه تهران، تلاش کرده روایتی متفاوت و بی‌طرف از رویدادها و بازیگران این دوره ارائه کند. شالوده کتاب بر این پرسش استوار است که انگیزه تلاش‌های آقامحمدخان غارت بود یا حصول به یکپارچگی دیرپای ایران‌زمین؟ او در پاسخ به این فرضیه، با اتکا به منابع متعدد، دغدغه اصلی خان قاجار را فرمانروایی بر ایرانِ یکپارچه و تجدید وحدت ارضی کشور می‌داند. هرچند که کشته شدن آقامحمدخان به او فرصت نداد تا آمال خود را برای بازگرداندن ایران به مرزهای دیرین به‌خصوص در ماوراءالنهر و قفقاز و خلیج فارس عملی سازد.

مولف با بهره گیری از منابع دست اول و رسمی به جا مانده از عصر افشاری، زندیه و قاجاریه، به تحلیل وقایع تاریخی، علل و پیامدهای آن در حیات اجتماعی و سیاسی ایران در سطح داخلی و همچنین روابط بین‌المللی و نقش سایر کشورها از جمله روسیه، انگلستان و عثمانی بر گسترش آشفتگی سیاسی در این سرزمین پیش از آقامحمدخان پرداخته است. از مهم‌ترین شاخصه‌های این اثر، مقایسه متون منابع دست اول و نقد عقلانی و استدلالی وقایعی است که به اشتباه مورد پذیرش عموم در حال حاضر قرار گرفته و منجر به درک نادرستی از عملکرد بنیان‌گذار قاجاریه گشته است. مولف با تحلیل شرایط نامناسب حیات اجتماعی و اقتصادی عامه مردم در فاصله سقوط صفویه تا قدرت گیری آقامحمدخان که حاصل غارتگری خان‌ها و عدم وجود حکومت مرکزی بود، به بیان دلایل تاریخی وجود ویژگی‌های خاص رفتاری و گفتاری مردم ایران و تأثیرهای بلندمدت آن پرداخته و مخاطب را با جامعه‌شناسی تاریخی این مقطع آشنا می‌سازد.