زبان‌شناسی شناختی

کتاب زبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و کاربردها نوشته‌ جنت لیتل‌مور و جان ‌آر. تیلور، به معرفی و بحث درباره‌ مهم‌ترین نظریات حوزه‌ زبان‌شناسی شناختی می‌پردازد.

آنچه به عنوان زبان‌شناسی شناختی می­شناسیم، تنها یک نظریه نیست؛ بلکه مجموعه‌­ای از نظریه‌هایی است که همگی یک هدف ویژه را در قلمروهای گوناگون زبان دنبال می­کنند و آن شناسایی، واکاوی و تبیین نقش فرایندهای شناختی عام در ساختار و کاربرد زبان است. شاید با گذشت نزدیک به چهار دهه از پیدایش رویکرد زبان‌شناسی شناختی دیگر نتوان آن را رویکردی نوپا در سطح جهان به شمار آورد، اما بی‌گمان این رویکرد در ایران نوپاست. زبان‌شناسی ‌شناختی در ایران در آغاز راه است و فراوانیِ پژوهش­‌های زبان­شناسان و زبان‌پژوهان ایرانی در این چارچوب، گویای علاقه و توجه فزایندۀ آنها به این رویکرد است.

در اثر پیش‌رو که ترجمه­‌ای از چهارده فصل از کتاب The Bloomsbury Companion to Cognitive Linguistics (سال انتشار ۲۰۱۴) است، شش نظریۀ مطرح در حوزۀ زبان‌شناسی شناختی معرفی و بررسی می­‌گردد، نقاط قوت و ضعف آنها بیان می­‌شود، مهم­ترین پژوهش­های انجام‌گرفته در چارچوب این نظریات مرور می­‌شود و تازه‌­ترین به‌روزرسانی­‌ها و پیشرفت­‌ها مورد بحث قرار می‌­گیرد. این نظریه‌ها عبارتند از: دستور شناختی لانگاکر، نظریه استعارۀ مفهومی لیکاف، دستور ساخت گلدبرگ، نظریۀ فضاهای ذهنی و درهم‌آمیزی مفهومی فوکونیه، نظریه فراگیری زبان نخست توماسلو، و انگاره‌های کاربردبنیاد بایبی از زبان.

این کتاب در دو بخش اصلی و چهارده فصل تنظیم شده است. افزون بر معرفی و بررسی شش نظریۀ پیش‌­گفته، رویکرد زبان‌شناسی شناختی به گوناگونی‌های زبانی (که در سال­های اخیر با نام زبان‌شناسی اجتماعی شناختی شناخته می‌شود)، رویکرد زبان‌شناسی شناختی به واج­شناسی و نیز به بحث گفتمان و ایدئولوژی (که بیشتر تحت عناوین استعاره­‌کاوی انتقادی و گفتمان­‌کاوی انتقادی شناختی مطرح می‌شود) نیز در کتاب گنجانده شده است. همچنین، یک فصل پیرامون انقلابی که زبان‌شناسی شناختی در استعاره‌پژوهی پدید آورد، یک فصل دربارۀ سرشت و گسترۀ «مجاز» در توصیف و تبیین زبانی و یک فصل دربارۀ استعارۀ پیکرینه در کتاب یافت می‌شود. یک فصل نیز به بررسی کاربرد نظریۀ استعارۀ مفهومی در قلمرو مشاوره و روان‌کاوی اختصاص یافته است.