اختیارات مظفری

اختیارات مظفری مفصل‌ترین کتاب هیئت به زبان فارسی است. البته، پیش و پس از آن، آثاری با این حجم و تخصص نوشته شده‌اند، ولی یا به زبان عربی یا مختصرتر .آثار نجومی ِفارسی در دوران اسلامی یا معمولاً از جملۀ کتاب‌های مختصر هیئت‌اند یا از جملۀ دیگر آثار نجومی؛ مانند زیج‌ها. نجوم اسلامی جنبه‌های گوناگونی دارد که علم هیئت توجه مورخان علم را، به خصوص در دهه‌های اخیر، به خود جلب کرده است. امروزه، در کتب تاریخ نجوم، اگر بخشی را به نجوم اسلامی اختصاص دهند، اشاره‌ای نیز به «مدل‌های سیاره‌ای غیربطلمیوسی» در آثار هیئتِ جهان اسلام می‌کنند؛ چرا که از طرفی افسانۀ افول علم در تمدن اسلامی از سده‌های پنجم و ششم را به چالش می‌کشد، افسانه‌ای که برخی مستشرقان در اواخر قرن نوزدهم بر سر زبان‌ها انداختند، و از طرف دیگر، ارتباط‌هایی میان این مدل‌ها و نجوم کُپرنیکی پیدا شده است. اما باید توجه داشت که مبحث مدل‌های غیربطلمیوسی فقط یک جنبه از تاریخ علم هیئت است؛ این علم از جهات دیگر به مباحثی متفاوت گره می‌خورد که اهل علمِ آن روزگار در ایجاد علمی روش‌مند و سازگار با دیگر علوم طبیعی و ریاضی با آن‌ها درگیر بودند. به همین دلیل، این آثار مملو از استدلال‌ها و براهینی‌اند که مدام نقد و بررسی می‌شدند و اختلاف‌نظرهایی که گاه بسیار ریشه‌ای بودند. بنابراین، برای آشنایی با این مباحث و استدلال‌ها و نقدها باید زبان آن‌ها را شناخت. تصحیح و انتشار این آثار شاید اولین قدم در این جهت باشد.