کلیدر

کلیدر (با تلفظ کِلیدَر) مشهورترین رمان زبان فارسی در برآیند مجموع جهات است. کلیدر حجیم‌ترین رمان زبان فارسی، پرفروش‌ترین رمان در زمان خود و شاید در بستری تاریخی، و دارای رکورد بیشترین حق‌التالیف (به نسبت زمان) برای یک کتاب به زبان فارسی‌ست. کلیدر نام کوهی‌ست در خراسان، جایی که نزدیک به زیستگاه نویسنده‌ی کتاب. و درست به همین دلیل او می‌تواند با تسلطی عجیب، فضای داستان را ساخته و پرداخته کند. واضح است که کتابی 10 جلدی (که در 5 مجلد چاپ می‌شود) محدود به یک داستان کلی نیست، اما می‌توان هسته‌ی اصلی داستان را برای آشنایی مخاطب با فضای کلی اثر روایت کرد. در سال‌های 1325، زمانی که ظلم و ستم زمین‌داران در هماهنگی با حکومت مرکزی به قدری زیاد شده که صدای دهقانان و کارگران درآمده است و فشار زندگی به بیشترین حد رسیده، حزب توده نیز فعالیت‌های عدالت‌خواهانه‌اش را در ایران آغاز کرده و گسترش می‌دهد. در این میانه، گل‌محمد، جوانی روستایی که در تار و پود شخصیتی‌اش عدالت‌خواهی ریشه دوانده، پس از درگیرشدن در ماجرایی عاشقانه و مجادله‌های قبیله‌ای، قتلی سهوی در دفاع از خود مرتکب می‌شود، و از آن پس با کمک دوستانی در حزب توده زندگی پنهانی را آغاز می‌کند. او در روستاهایی که نمی‌شناسندش مشغول کار می‌شود و هم‌زمان جانش را به خطر می‌اندازد و باز برای برپایی عدالت و رساندن دهقانان به حق‌شان از زمین‌های کشاورزی و چرخه‌ی تولید، مبارزه می‌کند. تلاش‌های گل‌محمد و یارانش، رفته‌رفته موثرتر می‌شود و از هر گوشه‌ای صدای دهقانی عدالت‌خواه برمی‌خیزد و کار به جایی می‌رسد که از دل این مبارزات و به پشتوانه‌ی شور مردمی، حزب تصمیم می‌گیرد محمدرضاشاه پهلوی را ترور کند. کلیدر قصه‌ی عدالت‌خواهی و مبارزه و آگاهی‌بخشی‌ست. رمان بر اساس داستان واقعی گل‌محمد و خانواده‌ی او روایت شده که از کردهای کوچانده‌شده به خراسان‌اند. زبان روایی داستان پر از اصطلاحات همان منطقه‌ی خراسان است و بافت زبانی اثر بسیار دل‌نشین از آب درآمده. واژه‌نامه‌ای که در پایان کتاب چاپ شده کمک مِ‌کند تا ارتباط مخاطب با اثر قطع نشود، اما پس از خواندن چند ده صفحه از کتاب، می‌توان به‌راحتی با متن ارتباط گرفت و در لذت خواندنش غرق شد. کلیدر حدود 2900 صفحه است، بنابراین یک سفر طولانی و جذاب است، نه یک گردش کوتاه. بعضی‌ها معتقدند کتاب را می‌توان تا نصف یا حتا یک‌چهارم حجم فعلی‌اش کاهش داد بدون این‌که چیزی از دست برود، اما شیفتگان کتاب حاضر نیستند حتا یک سطر از کتاب را حذف کند؛ آن‌ها با تمامی شخصیت‌ها نفس می‌کشند و در دنیای کتاب غرق می‌شوند و بعد از پایان کتاب احساس می‌کنند دوبار زیسته‌اند. نویسنده‌ی کلیدر کیست؟ محمود دولت‌آبادی کارش را با بازی در تئاتر و سینما شروع کرد (او در فیلم مشهور گاو هم چند صحنه‌ای بازی کرده است) اما خیلی زود آن فضا را ناکافی دید و شروع کرد به نوشتن. در ابتدا داستان‌های کوتاه می‌نوشت اما کم‌کم به رمان‌نوشتن روی آورد. او با نوشتن جای خالی سلوچ، خود را به عنوان رمان‌نویسی مهم در ادبیات ایران تثبیت کرد، و پس از آن قناعت نکرد و ماه‌ها خود را در خانه‌ای دورافتاده حبس کرد و شاهکاری به نام کلیدر را پدید آورد. دولت‌آبادی گرایشات حق‌طلبانه‌ی دهقانی را در بسیاری از کارهایش روی کاغذ آورده، اما شیوایی و شاعرانگی و احساسات پرشور او در روایت هر صحنه‌ای از رمان‌ها، به‌قدری قدرتمند است که به هیچ وجه اثری شعارگونه تولید نمی‌کند و خواننده را در مرحله‌ی اول با ادبیات مواجه می‌کند. موفقیت‌های کلیدر نخستین جلدهای کلیدر در حوالی شور و و هیجان انقلاب 1357 چاپ شد و در زمان کمی حدود 20هزار نسخه از آن به فروش رفت. این رمان آن‌قدر توجه مجامع ادبی و روشنفکری داخلی را به خود جلب کرد که دولت‌آبادی به نامزد تاییدشده‌ی نوبل ادبیات تبدیل شد. کتاب‌های مشابه کلیدر اگر کلیدر را دوست داشته‌اید، کارهایی در فضاهای روستایی یا عدالت‌خواهانه می‌توانند لذت‌های مشابهی را به شما بچشانند. آثاری مثل جای خالی سلوچ، گیله‌مرد، عزاداران بیل، تنگسیر، رازهای سرزمین من.