چهره نگاری درباری هنر قاجار در گنجینه های روسیه تزاری

در کتاب چهره‌نگاری درباری (هنر قاجار در گنجینه‌های روسیه تزاری) آثار مهم و کمترشناخته‌شدهٔ قاجاری در گسترهٔ جغرافیایی روسیهٔ تزاری موجود در موزه‌های ارمیتاز، سن‌پترزبورگ، مسکو و موزهٔ ملی گرجستان بررسی شده است. دوران قاجار، عصر شکوفایی نقاشی و وفور تصویر بود. در این میان، توجه ملوکانه به تولید پرتره‌های سلطنتی و همزمان، گسترش تصویر قدرت در فضای دربار و جامعۀ عصر فتحعلی‌شاه موجب شکوفایی هنرهای دیداری در سطوح مختلف شد. بعدتر با آغاز عصر ناصری و گسترش روابط ایران با غرب، ورود و ظهور رسانه‌های هنری جدید (عکاسی و چاپ) و سفرهای فرنگ شاهان و رجال قاجار به اروپا، سبک چهره‌نگاری درباری دستخوش تحولات ساختاری و معناییِ تازه‌ای شد. مطالعه و بازخوانیِ تاریخ نقاشی ایران در عصر قاجار از دیدگاه دوگانۀ تاریخ هنر و فرهنگ مادی، آخرین فصل از تاریخ سنّتیِ تحولات تصویر در جهان ایرانی است. هنر قاجار به عنوان دستاورد دوران متأخرِ تاریخ ایران و هنری که با سیاست، جامعه، ادبیات و باورهای دینی پیوندی نزدیک داشته، از ظرفیت‌های بالقوّه و ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است. یکی از ویژگی‌های مهم در هنر نیمۀ اول قاجار، خلق الگوهای جدید با مضامین درباری بود که پس از تأیید شاه و تثبیت آن در ساختار کارگاه سلطنتی، به دفعات بازتولید می‌شد. کتاب چهره‌نگاری درباری (هنر قاجار در گنجینه‌های روسیه تزاری)، با هدف بررسی و ارزیابی مجموعه‌های مذکور، که عمدتاً در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه و محمدشاه قاجار در ایران خلق و به مجموعه‌های روسیۀ تزاری وارده شده‌اند، اختصاص دارد. شایان ذکر است که فصل آخر کتاب، تکمله‌ای کوتاه بر تداوم سنّتهای تصویریِ آرمان‌گرایانۀ دورۀ اول قاجار و سرآغاز زایش سبک و رویکردهای نوین در حوزۀ تصویرگری عینیِ عصر ناصری است که با گذشتۀ خود تفاوت‌های بصری آشکاری دارد. در این مجلّد، نقاشی‌های سلطنتی قاجار (گنجینه‌های روسیه) ذیل دو مؤلفۀ موضوع و مضمون طبقه‌بندی شده‌اند و برای هر بخش، متنی توصیفی ـ تحلیلی ارائه شده است. در این میان برای گزینش تصاویر و نشان دادن روند تحولات تصویری، از سه منبع بهره گرفته شده: مراجعه و بازدید از موزه‌ها، مطالعه و بررسی کتاب‌ها و کاتالوگ‌ها، و مراجعه به درگاه‌های اینترنتی موزه‌ها و مجموعه‌ها.