طبقه جدید (تحلیلی از تحول جامعه کمونیست)

کتاب طبقۀ جدید نوشتهٔ میلوُان جیلاس، تحلیلی انتقادی و درون‌زا از ساختار قدرت در نظام‌های کمونیستی است. جیلاس که خود از رهبران ارشد حزب کمونیست یوگسلاوی بود، با تکیه بر تجربهٔ مستقیم، نشان می‌دهد چگونه نظامی که با وعدۀ برابری و حذف طبقات شکل گرفت، به‌تدریج زمینهٔ پیدایش نوعی طبقهٔ مسلط جدید را فراهم کرد. از نگاه او، مسئله نه انحراف‌های مقطعی، بلکه منطق درونی خودِ نظام کمونیستی است.

مفهوم محوری کتاب طبقۀ جدید به گروهی اشاره دارد که شامل مقامات حزبی، بوروکرات‌ها و مدیران دولتی می‌شود. این طبقه مالک رسمی ابزار تولید نیست، اما از طریق کنترل قدرت سیاسی، تصمیم‌گیری اقتصادی و انحصار ایدئولوژی، به امتیاز، رفاه و نفوذ دست می‌یابد. جیلاس توضیح می‌دهد که این شکل از سلطه، به‌دلیل پوشیده شدن در زبان عدالت و برابری، کمتر دیده می‌شود و در نتیجه، مقاوم‌تر و پایدارتر از سلطه‌های کلاسیک عمل می‌کند.

طبقۀ جدید؛ تحلیلی از تحول جامعۀ کمونیست کتابی صریح و تاریخ‌ساز است که تصویر آرمانی از کمونیسم را به‌طور بنیادین به چالش می‌کشد. اهمیت آن تنها در نقد یک نظام سیاسی خاص نیست، بلکه در نشان دادن این واقعیت است که هر ایدئولوژی، اگر از نظارت، پاسخ‌گویی و محدودیت قدرت خالی شود، می‌تواند به تولید نابرابری تازه‌ای بینجامد. به همین دلیل، این اثر همچنان متنی کلیدی برای فهم رابطۀ قدرت، ایدئولوژی و ساختارهای پنهان سلطه باقی مانده است.

طبقۀ جدید متنی است در نقد جهان کمونیسم از سوی کمونیستی که در نردبان حزبی از بالاترین پله به پایین سقوط کرد. این وجه ممیزۀ مؤلف است که برخلاف دیگر کمونیست‌های سابق که از دایرۀ ایدئولوژیک بلوک شرق خارج شدند، سال‌ها در عالی‌ترین مناصب نقش‌آفرینی کرده بود. درون‌مایۀ اصلی کتاب این رأی است که نتیجۀ حکمرانی احزاب کمونیست ظهور طبقۀ بوروکراتیک جدیدی بود از مالکان و استثمارگران که کل نظام کمونیستی در جهت حفظ منافعش سازمان می‌یافت. آن طور که جیلاس شرح می‌دهد، برخلاف ایدۀ مالکیت جمعی، آنچه چارچوب‌های اجرایی این نظام را تعیین می‌کرد بهره‌مندی گروهی خاص از امتیاز مالکیت بود. در نتیجه، خود طبقۀ جدید به مانعی تبدیل شد بر سر راه تحقق آرمان‌هایی که انقلاب وعده داده بود. زیرا این طبقه، برعکس طبقات پیشین در تاریخ، پس از شکل‌گیری به حاکمیت نرسید، بلکه پیدایشش دقیقاً حاصل کسب قدرت بود و لاجرم با استفاده از امتیازات و انحصارات اقتصادی ‌توانست الیگارشی طبقاتی خود را تحکیم کند.