ایده های منثور

نشر روزبهان در چند سال اخیر به حوزه فلسفه توجه زیادی داشته و آثار متنوعی در قالب مجموعه دفترهای سیاست مدرن یا مواجهات که در واقع مواجهه با فیلسوفان است که هر کتاب نگاهی دارد به آرای یکی از چهره های موثر در تاریخ فلسفه غرب و ... حسن کار نشر روزبهان در این میان آن است که تنها به حوزه ترجمه بسنده نکرده، بلکه بخش قابل توجهی از این آثار، تألیف نویسندگان و پژوهشگران وطنیِ حوزه فلسفه بوده که برخی نیز همانند «فلسفه در خیابان؛ عبور از فوکو و دریدا» اثر روزبه گیلاسیان از از استقبال خوب علاقمندان این حوزه برخوردار شده اند.

کتاب «ایده های منثور» نوشته امید مهرگان اثر دیگری از همین ناشر و در همین حوزه است. در این کتاب که با قطع جیبی به مخاطب ارائه شده، نویسنده در زمینهٔ تفکر فلسفی نکات جالب توجهی را مطرح می کند که در نوع خود جذاب و البته تفکر برانگیزند.

از آنجایی که ایده های منثور کلیدواژه اصلی این متن به حساب می آید و خواننده برای درک بهتر متن باید تلقی درستی نسبت به آن داشته باشد؛ امید مهرگان در ابتدای کتاب از قول والتر بنیامین می نویسد: «نسبت ایده ها با اشیاء همان نسبت تصاویر ستارگان با ستارگان است. این قیاس پیش از هر چیز می گوید: ایده ها نه مفاهیم اشیاء اند و نه قوانینشان. آن ها در خدمت شناخت پدیده ها نیستند و پدیده ها به هیچ رو نمی توانند معیارهایی برای موجودیت ایده ها باشند. اهمیت پدیده ها برای ایده ها منحصر به عناصر مفهومی شان است. جمع آوردن پدیده ها کار مفاهیم است. و آن تقسیمی که درون پدیده ها صورت می گیرد از این حیث هر چه مهم تر است که با یک ضربه واحد دو چیز را ممکن می سازد: نجات پدیده ها و بازنمایی ایده ها.»

از منظر نویسنده کتاب، تفکر فلسفی نقد چیزی نیست، مگر نوشتن دوباره و دوباره به یاری همان کلمات همیشگی، کلنجار رفتن با مشتی ایده تکراری که نام هایشان از قرن ها پیش به ما رسیده اند. ما چاره ای نداریم جز ساختن منظومه هایی جدید از کلماتی واحد و سرکردن با تکه پاره های زبان، میراث نام ها و ویرانه مفاهیمی که هر بار از نو آماده شکافتن امر موجود و همزمان از نو شکاف خوردن و تغییر کردن هستند.

به زعم نویسنده این کتاب تلاشی است در راستای سنتی از نوشتار فلسفی که تبارش به رمانتیک های متقدم آلمان می رسد و از این جهت قدری هم رمانتیک باقی می ماند.

امید مهرگان در مقدمه کتاب می نویسد: «نوشتن وسیله تفکر و ابراز بیان ایده ها نیست، برعکس تفکر در و از طریق نوشتن صورت می گیرد.» او معتقد است همه متون فلسفی بزرگ منظومه پردازی های دوباره از کلماتی واحد، از ترمینولوژی ای از پیش موجود بوده اند، در مقابل این توهم بزرگ که هر نوع تلاش برای توسعه زبان فلسفه و نظریه ممکن است دچارش شود و آن توهم معادل یابی های جدید و واژه سازی های حیرت انگیز است.

به گفته آدورنو اما امروزه فیلسوف در برابر زبان از هم پاشیده ایستاده است. در این کتاب ایده را می توان ظاهر، فرم، یا شکل چیزها هم تعبیر کرد. نویسنده خود می گوید ایده ها در حکم تصویر چیزها هستند و نوعی الهام یا فکر ناگهانی محسوب می شوند که به یاری کلمات بیان می شوند.

این کتاب علاوه بر پیشگفتاری مفصل در چهار فصل نوشته شده است. فصل اول با عنوان «نثر جامعه»، و فصل دوم «شش ایده دیگر» که این فصل خود شامل شش بخش می شود که بدین قرارند: ایده میگرن، ایده پنجره، ایده غیبت کردن، ایده توریست، ایده آغاز و ایده کتاب. فصل سوم «ایده ویرانه: تاریخ - طبیعت» و فصل چهارم نیز «برای یک مانیفست ترجمه» نام دارد.

گفتنی ست از امید مهرگان نویسنده کتاب حاضر، پیش از این کتاب های «الاهیات ترجمه» و « تفکر اضطراری» نیز منتشر شده است.

در یکی از بخش های جالب کتاب می خوانیم:

احتمالا یگانه چیزهای شبیه به کتاب ها خوراکی ها و موجودات زنده اند، به دلایلی واضح. کتاب ها، نظیر دو مورد دیگر، و حتی بیش از آنها، یگانه اشیایی اند که چیزی به نام درون دارند، اما این درون مستقیما از سطح شان شروع می شود و در همان سطح نیز باقی می ماند. کتاب ها اشیایی اند قاچ قاچ شده، دریده شده به تعدادِ صفحات شان. شاید فقط پیاز به کتاب بماند. کتاب شی ای است که آدمی غیر از لمس کردن آن، کارِ عجیبِ دیگری هم با آن می کند: نگاه کردنِ بی اندازه طولانی به همه جای این شی. آنچه خواندن نام دارد، در سطح پدیدارشناختیِ غایی، چیزی جز نوعی خیره شدنِ طولانی نیست.