ارداویرافنامه

کتاب ارداویرافنامه یا بهشت و دوزخ در آئین مَزدیَسنی از نوشته‌های دوره ساسانی است که در چند قرن اخیر محققین و دانشمندان اروپائی بدان توجه نموده و مطالعاتی روی آن انجام داده‌اند.

سیر و سفر در جهان دیگر و آگاهی از پاداشی که به نیکوکاران و بادافراهی که به بدکاران داده می شود از دوره‌های کهن، اندیشه بشر را به خود جلب نموده و در آثار اغلب مذاهب به گونه‌های مختلف مطالبی آمده، اما هیچ یک از آن گفته‌ها همچون سیر و سفر ارداویراف مقدس نبوده. تا آنجا که قریب هزار سال بعد از او دانته شاعر و نویسنده مشهور ایتالیایی همین داستان را در کتابی به نام «کُمدی الهی» بیان داشته است. شباهت آنچه در کتاب ارداویرافنامه آمده با آنچه دانته در کتاب «کُمدی الهی» آورده آنچنان است که اعجاب محققین و دانشمندان اروپایی را در قرون اخیر برانگیخته است ولی اینان به خود اجازه نداده‌اند که اثر دانته را تأثیر گفته‌های ارداویراف بدانند و این نکته را نادیده گرفته‌اند که هنگام حمله اعراب به ایران و مهاجرت بسیاری از ایرانیان به نقاط دیگر جهان از جمله اسپانیا و ایتالیا، زردشتیان در حفظ آداب و سنن مذهبی خود کوشا بوده و چه بسا که برای گسترش آن نیز دست روی دست نگذاشته‌اند به طوری که می‌توان گفت شاعر چیره دست ایتالیایی با بهره‌گیری از سیر معنوی ارداویراف یکی از آثار خود را – که از آن سود کافی گرفته و موجب شهرت فراوان او گشته است بدون آنکه سخنی از مأخذ داستان بیان کند- به نام «کمدی الهی» انتشار داده است، و تعجب آورتر آنکه قرن‌ها بعد محققین نیز که به اصل داستان دست یافته‌اند ضمن ابراز تعجب از این شباهت، به خود اجازه نداده‌اند که اثر دانته را از نوشته‌های باستانی ایران متاثر بدانند!!

باری چاپ اول کتاب ارداویرافنامه یا بهشت و دوزخ در آئین مزدیسنی در مهر ماه ۱۳۴۲ شمسی در مشهد انتشار یافت و با توجه به اینکه زبان پهلوی از نظر زبان‌شناسی زبان دوره میانه زبان فارسی است جزو کتابهای درسی دانشجویان رشته ادبیات قرار گرفت … در بررسی مجددی که در کتاب مزبور به عمل آمد بهتر آن دید که روشِ خواندنِ (تلفظ) واژه‌ها در بخش واژه‌نامه که در چاپ اول داخل پرانتز با حروف فارسی نوشته شده به صورت آوانویسی و حروف لاتین و نشانه‌هایی که خاورشناسان اروپایی برای تکمیل آن بکار برده‌اند ضبط نماید بدین ترتیب واژه‌ها با حروف آوانویسی فراهم گردید که بجای خود به چاپ رسیده است. لازم به یادآوریست که نام ارداویراف را بعضی از محققین دوره‌های اخیر بصورت ارداویراز یا ارداویراژ نوشته‌اند. هرچند کلمه ارداویراز یا ارداویراژ در اوستا نام یکی از مقدسین بوده است و معانی دیگری برای آن نوشته‌اند، اما در آثار زردشتیان از دوره‌های کهن نام مردِ پاک و پرهیزگاری که برای سیر معنوی و بازدید بهشت و دوزخ برگزیده شد، ارداویراف، و نام کتاب او ارداویرافنامه گفته شده است. محققین قرن هجدهم و نوزدهم نیز او را به همین نام یاد کرده‌اند و زرتشت بهرام پژدو شاعر زردشتی مذهب قرن هفتم هجری نیز که داستان سفر بهشت و دوزخ را به شعر فارسی سروده در کتاب خود جابه‌جا نام ارداویراف را ذکر می‌کند. طرز خواندن (تلفظ) واژه‌ها در واژه‌نامه به گونه قدیم است نه بگونه تحویل یافته آن یعنی زبان پازند که از دوره متأخر است به عبارت دیگر هر حرف با صدای خود ضبط شده است، غیر از هُزوارشها که آن بحثی جداگانه دارد. نشانه مصوتها و نیز حروف آوانویسی، مشخص شده و ترجمه کتاب، واژه به واژه از پهلوی به فارسی است. در این باره نظر این است که سبک نگارش به گونه‌ای که در دوره ساسانی رواج داشته است نشان داده شود.