سیاحتنامه ابراهیم بیگ

«سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم‌بیگ در واقع دائره‌المعارف جامع اوضاع ایران در اواخر قرن سیزدهم هجری است که با قلمی تند و بی‌پروا و بی‌گذشت تحریر شده است... این نخستین رمان اصیل اجتماعی از نوع اروپایی در زبان فارسی است که زندگی مردم ایران را همچنان که بوده تشریح کرده و از این حیث شباهت زیادی به رمان نفوس مرده نویسنده‌ی بزرگ روس، نیکلا گوگول، دارد...» (یحیی آرین‌پور) «انتقاد همه‌جانبه‌ای است بر حیات جامعه‌ی ایرانی که سیاست، اقتصاد، روحانیت، تعلیمات، اخلاق، اعتقادات و تقریبآ همه‌ی متعلقات اجتماعی را نقادی می‌کند» (فریدون آدمیت) سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم‌بیگ یکی از مهم‌ترین آثار دوره‌ی انقلاب مشروطه و پیشتاز رمان‌نویسی اجتماعی در ایران است، و هم از دیدگاه تأثیر ادبی در تاریخ ادبیات نوین ایران و هم از نظر نفوذ اجتماعی در عصر خویش نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. و شاید بتوان گفت که ارزش سیاحت‌نامه در انقلاب مشروطه‌ی ایران نظیر ارزش کتاب قرارداد اجتماعی در انقلاب کبیر فرانسه است. سیاحت‌نامه قصه‌ی سیاسی عاشقانه‌ای است که با طنز و عصبیت روایت می‌شود. داستان که با گزارش واقع‌گرای یک مسافرت آغاز می‌شود، اندک‌اندک معنایی تمثیلی به خود می‌گیرد، یعنی پوسته‌ی حادثه‌ها را می‌شکافد و به حوادث و بازیگران خود معنایی تاریخی یا اسطوره‌ای می‌بخشد و بدین طریق در گنجینه‌ی ادبیات نوین ایرانی جایگاهی ممتاز می‌یابد.