نگاهی به تجربه مدرنیته در ایران: بررسی رمان های اجتماعی دهه 40 و 50

کتاب حاضر با موضوع تاریخ و نقد و بررسی داستان‌های فارسی در قرن چهاردهم هجری شمسی تألیف شده است. مؤلف در این کتاب، به منظور شناخت علمی مدرنیته و رمان، و نیز دستیابی به شناخت نسبتاً کاملی از روند اجرای مدرنیزاسیون در ایران، ابتدا حقیقت را در مفاهیمی فراتر از فایده عملی جستجو کرده و اصل «نظریه پردازی» را به عنوان چارچوبی برای فهم مبانی و اصول مدرنیته و رمان، مورد توجه قرار داده است. فصل اول کتاب، به عنوان مقدمه، رمان را معمای مدرنیته ایرانی معرفی کرده، و به دنبال درک دغدغه‌های مربوط به آن، مطالعات مدرنیته و ماجراجویان ایرانی را نشان می‌دهد؛ سپس، خط سیر کتاب را نیز شرح می‌دهد. فصل دوم، مفاهیم و چارچوب و مبانی نظری را شامل شده، تعریفی از مدرنیزاسیون، مدرنیسم، مدرنیته، سوبژکتیویسم، ابژکتویسیم، سوژه و ابژه، و رمان ارائه می‌کند. سپس در بحث چارچوب نظری، نظریه‌های رمان و مدرنیته را ارائه کرده، اشاره‌ای به دیدگاه افرادی چون لوکاچ، لوسین گولدمن، میخائیل باختین، مارشال برمن، فاوست گوته و بودلر و ... نسبت به رمان می‌کند. در فصل سوم روند مدرنیزاسیون در ایران، همراه با بررسی زمینه‌ها و تأثیرات آن مطرح می‌شود. روند مدرنیزاسیون از دوره قاجاریه تا شکل‌گیری دولت مدرن در ایران، روند مدرنیزاسیون در دوره پهلوی دوم، ناکارآمدی الگوی غربی مدرنیزاسیون در ایران، تأثیرپذیری فضا از مدرنیزاسیون آمرانه و ... از جمله مباحث این فصل می‌باشند. در فصل چهارم مؤلف سعی دارد به بررسی روند شکل‌گیری و تکامل رمان در ادبیات فارسی بپردازد و ضمن ارائه تاریخچه شکل‌گیری رمان و انواع آن، رمان فارسی و اولین پرتوهای مدرن را توضیح می‌دهد. همچنین به معرفی رمان تاریخی، رمان اجتماعی، رمان فارسی و مدرنیته در دوره پهلوی دوم می‌پردازد. در فصل پنجم نحوه مواجهه ایرانیان با مدرنیته را بررسی کرده، علل انتخاب رمان‌های برگزیده برای تحلیل تجربه مدرنیته در ایران را شرح می‌دهد. سپس با مرور و مطالعه‌ای بر رمان «شوهر آهو خانم» نوشته علی‌محمد افغانی در سال 1340، مشخصه‌های داستانی این اثر را بررسی کرده و آن را سرآغازی بر نشانه‌های تقابل سنت و مدرنیته عنوان می‌کند. همچنین در ادامه به رمان‌های سفر شب، نوشته بهمن شعله‌ور، در سال 1346 و دل کور نوشته اسماعیل فصیح در سال 1351، رمان شب هول، نوشته هرمز شهدادی، سال 1356، رمان جای خالی سلوچ، نوشته محمود دولت‌آبادی، در سال 1358 می‌پردازد و به هر کدام از این آثار از یک زاویه دید نگاه کرده و تأثیر آن‌ها را بر ادبیات و رمان فارسی تحلیل می‌کند. در این کتاب، به طور کلی به این می‌پردازد که جامعه ایرانی در دهه 40 و 50 هجری شمسی، تجربه‌های خاص خود را از سر می‌گذراند، و مدرنیزاسیون را با شتاب می‌پذیرد. رمان‌نویسان به ارائه تصویری منفی از شهر روی می‌آورند و با عباراتی معنادار و به شکلی غیرمستقیم، وحشت و تشویش خود را از زندگی در شهر نشان می‌دهند. این نگرش مأیوسانه به شهر، نشان‌دهنده نوعی واکنش بر ضد هجوم قهار شیوه زندگی شهری و تنهایی آدم‌ها در میان حصارهای آهنی و سیمانی است.