کاشف دده قورقوت (نگاهی به زندگانی استاد ولی محمد خوجه، کاشف نسخه ی خطی دده قورقوت و خاندان وی)

کتاب «دده قورقوت»، مجموعه دوازده حکایت حماسی و داستان‌هایی قهرمانی از ترکان غُز (اُغوز) است. داستان‌های حماسی کتاب «دده قورقوت» الهام گرفته از دو دوره تاریخی متفاوت هستند که درهم آمیخته شده‌اند: الف) توصیف جنگ‌های غُزها با همسایگانشان، پچنگ‌ها و قبچاق‌ها و دیگر مناسباتشان بین سده‌های سوم تا پنجم هجری در شمال سیحون و پیش از ورود غُزها به آناتولی. قهرمان اصلی این حکایت‌ها «سالور قازان» بوده و این حکایت‌ها درواقع مناقب و خصایل قبیله سالور، یکی از ۲۴ قبیله غُز است. ب) درباره حملات قبایل ترکمن از سده هفتم به بعد، از آناتولی شرقی و آذربایجان به سرزمین‌های یونانی‌نشین «ترابوزان»، گرجستان و «آبخازیا» است. قهرمان بیشتر این حکایت‌ها «بایندُر خان»، جد افسانه‌ای «آق‌قویونلوها» است. در «دده قورقوت»، سالور قازان، داماد و پیرو بایندُر خان معرفی شده ‌است. داستان سالور قازان، یعنی داستان غُز‌ها پیش از رفتن به آناتولی با داستان بایندُر خان - آق قویونلو، یعنی داستان دوره حضور غُزها در آناتولی و داستان قبایل ترکمن درآمیخته است از نکته‌های چشمگیر این داستان‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: خانواده و به‌ویژه نقش زن در خانواده، جامعه و تربیت فرزندان جایگاه ویژه‌ای دارد. برای نام‌گذاری پسران، پس از اینکه شایستگی خود را به خانواده و جامعه نشان می‌دادند، مراسم اجرا می‌شده است. «اوزان» (نوازنده) و ساز «قوپوز» محترم شمرده می‌شود و خود شخصیت «دده قورقوت» یک اوزان قوپوزنواز است. در این کتاب سرگذشت زندگانی استاد «ولی محمد خوجه کاشف نسخه خطی دده قورقوت» نیز ارائه شده است.