انقلاب علمی

به ­طور چکیده، مدّعای دکتر عبدالله فرهی در این کتاب این است که تکوین و تحوّل علوم تجربی در تمدّن مسلمانان طیّ چهار سده­ ی نخست هجری با بحران­ هایی همراه بوده که جهان­ بینی­ ها را نیز دگرگون کرده است؛ ولی با وجود این، به انقلاب علمی منجر نشده است؛ سیطره یافتن الگوی جهان­ شناختی ارسطویی بر علم دوره­ ی اسلامی یکی از عوامل اساسی در عدم ظهور انقلاب علمی و پیدایش الگویی نوین برای علم­ ورزی در این تمدّن نوظهور بود. در ضمن، در صورت تبدیل شدن شکّاکان و صاحبان فنّ به دو جریان علمی صاحب مکتب، غلبه­ ی مکتب اصحاب تجربه بر مکتب اصحاب قیاس در پزشکی، ادامه یافتن کار اصحاب مذهب ممتحن در ستاره­ شناسی، غلبه­ ی نگرش ریاضی بر طبیعی و بالأخره غلبه­ ی فلاسفه ­ی محض قائل به جدایی فلسفه از شریعت بر فلاسفه ­ی طبیعی در جهان­شناسی مسلّماً وقوع انقلاب علمی در تمدّن مسلمانان در همان سده­ های نخستین چندان دور از انتظار نبود. البتّه آنچه هم پس از آن در صورت وقوع لازم بود، مدرسی­ شدن علم تجربی تولیدی در نظامی مدرسی بود؛ حال آنکه متون علمی و فلسفی در نظام آموزشی مسلمانان عمدتاً به حاشیه رانده شدند و متون فقهی و حدیثی در متن جای گرفتند.