هسته اولیه علم کلام در فضایی پرسش آمیز آمیخته با جدل و تأمل در معانی آیات متشابه ،قرآن که به مسائلی بنیادین همچون امامت و حقیقت ایمان و معنای قضا و قدر می پرداخت شکل گرفت. سپس در ضرب آهنگی متشنج با پرسشهایی که مربوط به اثبات وجود خدا و تفسیر معنای توحید و صفات الاهی بود گسترش یافت پژوهشگران اتفاق نظر دارند که علم کلام در دوران اولیه عقلانیت اسلامی شکل گرفت. مجموعه ای از عوامل داخلی در زندگی مسلمانان از انگیزه های اصلی بروز این علم بود و مسأله اختلاف پیرامون امامت» بلافاصله بعد از آن که پیامبر اکرم (ص) جان به جان آفرین تسلیم کرد در رأس این انگیزه ها بود .