بازگشت

روشنفکران افریقایی که مسئلهٔ بازگشت به خویش را مطرح کرده اند با روشنفکران جامعهٔ اسلامی و روشنفکران ایران شعارشان فرق دارد. در افریقا استعمار، فرهنگ را یک نوع دیگر مطرح کرده است و در برابر کشورهای اسلامی و در شرق متمدن و در جامعهٔ ایران، که هم جامعهٔ متمدّن شرقی است و هم جامعهٔ متمدّن اسلامی، طور دیگر. آنچه را که روشنفکران امروز ما در این پانزده سال اخیر مطرح کرده اند، درست بازگوی تز امه سه زر و فرانتس فانون و امثال اینهاست. در صورتی که بازگوکردن آن برای ما دردی را دوا نمی کند. (گرچه من به آن تز بسیار معتقدم) برای اینکه غربی با من مسلمان و ایرانی و شرقی طوری حرف زده و با امه سه زر افریقایی طور دیگر. او به نژاد سیاه می گوید که مغز تو نمی تواند متمدّن بسازد، چون نژادها در دنیا دو جورند، فرهنگ ساز و غیرفرهنگ ساز. و غیرفرهنگ ساز، باید برای عملگی و بردگی نژاد فرهنگ ساز استخدام بشود. اما به ما نمی گوید که شما فرهنگ ساز نیستید. اتفاقا خیلی هم تعارف می کند و هندوانه هایی زیر بغل ما گذاشته است که از خجالت آب می شویم. غربی ها آمده اند یک عمر روی یک یک سنگ نوشته ها زحمت کشیده اند، رنج برده اند و آن آثار را کشف کرده اند. بهترین آثار و نسخ ما در لندن و پاریس چاپ شده و به عنوان بهترین آثار فرهنگی جهان معرفی گردیده است. آقای گیپ موقوفه ای دارد برای چاپ کتب خطی قدیمی ما. آنها ثواب می دانند که گذشتهٔ ما را بزرگ کنند. پس ما تحقیر نشده ایم و غربی ها همیشه ما را تجلیل می نمایند و بیشتر از خود ما به گذشتهٔ ما تکیه می کنند.