اشارات ابوالعلاء معری

ابوالعلا معری در ادبیات و شعر عرب از شخصیت های گرانقدر به شمار است. با تمام تلاشی که مخالفان و کینه ورزان او در بدنام ساختن چهرهِ علمی و اخلاقی و دینی او نموده اند، سیطرهِ علمی او در ادبیات عرب بر هیچ پژوهشگری، و بلکه آشنایی، مستور نمانده است. قدرت شگرف حافظهِ او - که حکایات غریب فراوان دربارهِ آن وجود دارد - توان تحلیل و ترکیب و ابتکار و آفرینشگری اش در ایجاد اسلوب های روان و در عین حال پیچیده و نیز احاطهِ حیرت آورش بر لغت، شعر و عروض و علوم ادبی، کمتر نظیر دارد. شاگردش خطیب تبریزی گفته است که: "گمان ندارم عرب کلمه ای داشته باشد که ابوالعلا نداند." و همچنین نگاهی تیز و عمیق و نظری فیلسوفانه و پژوهشگرانه، که عادتاً خلاف طبع ادب دوستی است، او را در مجموع بر تمام شاعران عرب برتری بخشیده است. شگفتی خواننده در برابر انواع آثار او وقتی به اوج می رسد که به نابینایی او بیندیشد؛ نابینایی که در نگریستن کاوشگرانه به تب و تاب های حیات آدمیان و روح و روان آنان و هستی، چشمانی تیزبین تر از چشمان عقاب دارد. کسی از ناموران او را گوهری می داند که مدتی در میان آدمیان به سر برده و سپس از دست ایشان گریخته است. عمر فروخ، حافظهِ توانای ابوالعلا را بی سابقه و متحیرکننده و " درعیات " او را از غوامض اشعار عرب می داندکه تاکنون در آن برای محققان نیز مجهولاتی وجود دارد. طه حسین، او را بر همهِ شاعران و نویسندگان عرب در اتقان و وسعت و عمق معرفت و آگاهی برتری می دهد.

در قدرت علمی و ادبی او همین بس که مخالفانش، برخی جاهلانه و برخی مغرضانه، به دروغ او را متهم ساخته اند که کتاب "الفصول والغایات" خویش را در معارضه با قرآن کریم نگاشته است. همین اتهام عمق قدرت علمی او را حتی در نزد مخالفانش نمایان می سازد. اما ابوالعلا کتاب را با محتوای تمجید و تحمید حضرت حق نگاشته است و بارها در این کتاب و کتب دیگرش به اعجاز قرآن کریم تصریح کرده است. ابوالعلا به غیر از آگاهی های لغوی و ادبی، با ادیان، مذاهب، نحله ها و علوم عقلی نیز آشنایی داشته است. این آشنایی به وضوح در خلال کتب و اشعار او دیده می شود.

برخی از مورخان آشنایی او را، به ویژه با ادیان مسیحیت و یهودیت، مرهون تعلیمات راهبان دیری دانسته اند که به گمان آنها او مدتی در آن جا اقامت داشته است، و نیز گفته اند که این راهبان، نخستین شعله های شک را در خرمن جان او افکنده اند. روشن است که در آن روزگار که شام و حلب پایگاه فکری و اجتماعی مذاهب و نحله ها و به ویژه ادیان یهود و مسیحیت - به همراه سلطهِ دیرینهِ مسیحیان بر آن دیار - بوده، برای آشنایی با تفکر مسیحیان و یهودیان دیرنشینی لازم نبوده است. اما معری قطعاً در کشاکش جدال های فکری آن روزگار قرار داشته و خود به تکرار در اشعار خویش از تشتت آرا و گونه گونی مذاهب و نحله ها شکوه سر داده است.

این کتاب گزیده‌ای از جملات و اشعار زیبای این شاعر و عارف عرب زبان به انتخاب شکیبا ماهیار می باشد.