مزدک

برای شناخت آیین مزدک، بررسی دو بعد ضروری است: نخست بینش و جهان‌بینی او و تأثیر آن میان مردم و طبقات گوناگون. دوم پایگاه اجتماعی اقتصادی و تحولاتی که به‌وجود آورد. شالوده عقاید مزدک؛ همان اندیشه زرتشتیان و به‌ویژه مانویان است، تنها برداشت او از نیروهای دوگانه هستی «خدای نیک و خدای بد» باعث ویژگی منحصربه‌فردی برای او شد. تفسیری که مزدک از پیروزی نیروی روشنایی «نیکی» بر نیروی تاریکی «بدی» به‌عمل آورد. در موفقیت و گسترش آیین او نقش بسزایی داشت. خلاصه تفسیر و تأویل او چنین است. «نور» در هستی آزادی محض دارد، اما «تاریکی» بر خلاف آن در فعالیت خود آزاد نیست و بر حسب تصادف به‌وجود آمده است. این کتاب با عنوان «بررسی تاریخی و مادی در عقاید مزدک» پایان‌نامه دکتری ادبیات مولف در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران است. نویسنده در این کتاب تنها به عقاید و آیین مزدک پرداخته و مطالب را گاهی به اختصار گذرانده است. مقدمه‌ای به‌تفصیل از زنده‌یاد جمال‌زاده در ابتدای کتاب آمده است.