تنبیه الغافلین

تنبیه‌الغافلین، مشهورترین تالیفات ابولیث سمرقندی است، کتابی به زبان عربی در نودوچهار باب، و مشتمل‌بر مباحثی در زهد و اخلاق و عقاید، و مسائل و مطالبی همچون اخلاص، مرگ و عذاب قبر، صفت بهشت و دوزخ، احسان، حیا، ورع، اذان و اقامه و... گویی نویسنده کوشیده است تا همه‌ی مسائل مذهبی و اخلاقی یک مسلمان حنفی زمان خویش را بررسی کند.
ظاهرا ابولیث نخستین کسی بوده است که کتابی با عنوان تنبیه‌الغافلین نوشته است. این نام پس از سمرقندی مطلوب صنف واعظان و فقیهان قرار گرفت، و در طول هزار سال از سده‌ی چهارم تا سده‌ی چهاردهم، کتاب‌های بسیاری با عنوان تنبیه‌الغافلین در جهان اسلام، به زبان‌های فارسی، عربی و ترکی نوشته شده است.
محتویات و مباحث این کتاب یکسره بر آیات وحی و احادیث نبوی، و سخنان صحابه و تابعین و زهاد و صوفیان ابتنا دارد. احادیث کتاب، تماما مستند است، گرچه که مترجم در ترجمه‌اش، برخی از آن‌ها را خلاصه و کوتاه کرده است.
متن پیش رو، ترجمه‌ای کهن (متعلق به اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم) از تنبیه‌الغافلین سمرقندی است. این ترجمه از دو جهت، ارزش و اهمیت دارد؛ نخست اینکه ترجمه و گزارش یکی از تالیفات مهم در حوزه‌ی زهد و اخلاق و نیز مهم‌ترین و مشهورترین کتب ابولیث سمرقندی است. این نکته را نباید از نظر دور داشت که تنبیه‌الغافلین در طول قرون متمادی در اقطار جهان اسلام، نام و آوازه‌ای بلند و جایگاهی رفیع داشته است.
جهت دیگر ارزشمندی و اعتبار این ترجمه، ساحت زبانی و ادبی آن است. چنان که در مقدمه‌ی مفصل مصحح آمده است این ترجمه به لحاظ واژگان، تعابیر، و برخی ویژگی‌های سبکی و زبانی، متنی مهم و شایسته‌ی توجه است.