رساله گفتار آریوسی ها و پاسخ به آن ها

«رساله‌ی گفتار آریوسی‌ها و پاسخ به آن» در حقیقت یک مناظره‌ی مکتوب است. آگوستین ابتدا گفتار آریوسی‌ها را بازگو می‌کند، گویی طرف مقابل را به‌طور مستقیم نقل می‌کند، و سپس بند به بند به آن پاسخ می‌دهد. این روش باعث می‌شود خواننده نه‌تنها استدلال‌های ارتدوکسی را بشنود، بلکه از نزدیک با منطق و زبان آریوسی‌ها نیز آشنا شود. اهمیت این شیوه در آن است که آگوستین به‌جای حذف دیدگاه مخالف، آن را جدی می‌گیرد و با قدرت عقل و نقل آن را نقد می‌کند.

در این رساله، مفاهیم بنیادینی همچون «سرمدیت پسر»، «هم‌ذات بودن مسیح با خداوند»، «اهمیت ایمان در برابر عقل جزئی»، و «نقش تجسد در نجات بشر» به تفصیل بررسی شده‌اند. آگوستین به‌خوبی نشان می‌دهد که آموزه‌ی آریوسی اگر پذیرفته شود، اساس نجات‌شناسی مسیحی فرو می‌ریزد؛ زیرا تنها خدایی که هم ذات با پدر است می‌تواند واسطه‌ی حقیقی میان انسان و خدا شود.