معرفی کتاب مماس با اثر نوشته علیرضا تغابنی

    در این مطلب می‌خوانید:

علیرضا تغابنی معمار، نویسنده و مترجم ایرانی است. تغابنی برندۀ جایزۀ «آکادمی سلطنتی دورفمن» و چهار دوره «جایزۀ معمار» بوده است. وی با طراحی «خانهٔ شریفی‌ها» برندهٔ جایزهٔ معمار خاورمیانه شد. در این مقاله به معرفی کتاب مماس با اثر، نوشتۀ علیرضا تغابنی می‌پردازیم.

نقدی بر کتاب‌های معماری

شاید کمتر کسی که به‌صورت حرفه‌ای درگیر معماری نباشد، همت کند کتابی دربارۀ پروژه‌های معماری را ورق بزند. به‌خصوص که کتاب‌های معماریِ موجود در بازار، بیشتر حول مباحث بسیار تخصصی مانند مقیاس‌ها و اندازه‌ها، برش‌های مقطعی، جداره‌ها، حجم‌ها و... سخن می‌گویند و پر است از اسکیس‌هایی که با تصورِ فضایی ما غریبه‌اند. ما معمولاً و به‌طور عموم زبان معماری را زبان تخصصی می‌دانیم و برخورد ما با یک بنای ساخته‌شده، به استفاده از آن یا درنهایت به احساس مبهمی محدود می‌شود که از یک فضای معمارانه به ما دست می‌دهد، مثلاً احساس خفگی می‌کنیم یا فکر می‌کنیم بنا دل‌باز است. کمتر کتاب تخصصی‌ای در این حوزه از ظهور و تبلور اندیشه در یک اثر معماری، استراتژی‌های ذهنی طراح و تناقضات درونی و بیرونی، چه از منظر طراحی و چه از حیث عملکردی سخن گفته است. از طرف دیگر، رویۀ معمول جستارنویسی در علوم انسانی این است که موضوع طرح‌شده در جستار عمدتاً در میدان ایده واندیشه حرکت می‌کند؛ حتی اگر به تجارب ارجاع دهد، درنهایت برای ایده‌پردازی است.

برشی از نقاشی «نمایی از موزۀ بریتانیا»، ویلهلم هامرس هوی، 1906

خلاصه کتاب مماس با اثر نوشته علیرضا تغابنی

کتاب مماس با اثر کتابی است در یازده جستار کوتاه دربارۀ یازده اثر معماری اجراشده. انتخاب پروژه‌های معماری در کتاب از تنوع کافی برخوردارند؛ از نمازخانه و مجتمع اداری-تجاری و گالری گرفته تا ویلای خصوصی، مجتمع فرهنگی-تجاری، مجتمع مسکونی، مهمان‌خانۀ گردشگری، خانه و فروشگاه. تغابنی در بررسی هریک از این یازده پروژۀ متنوع، پرگویی نمی‌کند و پروژه‌های انتخابی او هم الزاماً در زمرۀ پروژه‌های «بزرگ‌ترین در خاورمیانه» نیست. او درمورد هریک بسیار مختصر و با تأکید بر نکات اصلی نوشته است. پروژه‌هایی که بعضی از آنها نمازخانه‌ای در نزدیکی مرز یا خانه‌ای در شهری کوچک یا فروشگاه کفش بچگانه است که با وجود کوچکی یا محدودیتِ عملکرد، یک مسئلۀ محوری دارند یا انتظار می‌رود طراح و سازندۀ آنها استراتژی روشنی داشته باشد. او با تمرکز بر این مسئلۀ محوری و استراتژی می‌پرسد استراتژی اثر تا چه حد روشن است. آیا استراتژی دقیق انتخاب شده یا استراتژی‌های انتخاب‌شده متنوع و پراکنده‌اند. تناقضات استراتژیک و عملکردی اثر معماریِ اجراشده در چیست و آیا در اجرای استراتژی انتخاب‌شده، موفق بوده است یا نه. بدین ترتیب تغابنی در کتاب مماس با اثر سعی می‌کند ایدۀ مرکزی هر پروژه را دریابد و ضمن بررسی حول ایدۀ مرکزی، بسط و توسعۀ آن را در پروژه دنبال کند.

«نمای ساختمان‌های شرکت آسیایی از خیابان سنت آنا»، ویلهلم هامرس هوی، 1902

مماس با اثر کتابی نواندیش در حوزه معماری

در کتاب علیرضا تغابنی با کاری روبه‌رو می‌شویم که هم رویۀ مرسوم حرفۀ معماری را به چالش می‌کشد و هم در زمینۀ قالب، دست به کاری نو می‌زند. او با پشتوانۀ قوی نظری‌اش در حوزۀ معماری، تاریخ و فلسفه، کتابی به جامعۀ کتاب‌خوان ایرانی عرضه کرده که گرچه گاه خوانندۀ ناآشنا به فضای معماری، در فهم زبان معمارانۀ آن دچار مشکل می‌شود، اما اتفاق قابل اعتنایی در فضای فرهنگی ماست. کتاب مماس با اثر از این نظر که بر بنای اجراشده یعنی یک خُرده میدانِ عملی و عینی تمرکز دارد، و ما را با امکانات و تناقضات نظری آن آشنا می‌کند، کتاب بسیار مهمی است و می‌تواند گشودن راهی باشد به وسیع‌شدن میدان نقد روشمند در حوزۀ معماری و شهرسازی و البته حوزه‌های دیگر.

«نمایی از شرکت قدیمی آسیایی»، ویلهلم هامرس هوی، 1902

رویکرد علیرضا تغابنی به معماری در کتاب مماس با اثر

علیرضا تغابنی هم معمار برجسته‌ای است و هم در حوزۀ اندیشه‌ورزی درباب معماری فعال است و برخلاف بسیاری از هم‌نسلان خود که معماری را اثری منتزع و جدای از جامعه می‌دانند، رویکردش به معماری، عنصری در ارتباط با کلیت تمدن، جامعه و زمان معاصر است. به نظر او پروژۀ معماری، همۀ تناقضات و خلاقیت‌ها، شکست‌ها و پیروزی‌های انسان امروز را نمایان می‌کند و می‌توان آن را مانند اثری مستقل و جدا از سازندۀ خود به سخن درآورد و با آن به گفت‌وگو نشست تا تناقضات درونی و بیرونی‌اش را آشکار‌ کند. وی معتقد است که در شرایط امروز جامعۀ ایران، پروژه‌های ساخته‌شدۀ معماری از نظریه‌ها صادق‌ترند، به این معنی که بیش از نظریه‌هایی که از بیرون به ما وارد می‌شوند و باعث جدال‌های بیهوده می‌شوند، به کار می‌آیند چرا که محصول منازعات نیروهای درونی و بیرونی‌اند و رد پای این نیروها را در خود ذخیره کرده‌اند و به همین دلیل همچون متنی، آمادۀ خواندن‌اند. رویکرد درست تغابنی نسبت‌به نظریه و میدان، در بسیاری از حوزه‌های علوم انسانی نیز صادق است. ما بیش از توجه به نظریه، نیاز به خوانش و بازخوانی میدان‌های زیست خود داریم تا منطق درونی آنها را دریافته، بیرون بکشیم و عوامل درونی و بیرونی مؤثر بر آنها را بشناسیم. چه این میدان، یک اثر ساخته‌شدۀ معماری باشد یا یک اثر هنری، متن ادبی یا میدان عمل اجتماعی در حوزه‌های سیاست، جامعه، شهر و زیست روزمره. این رویکرد بیش از آنکه به فرآیندها بپردازد به اثر و نتیجه پرداخته است. تغابنی دو طرف یک پروژۀ معماری را به قول ریچارد سِنِت یک علامت نقل‌قول می‌گذارد. به این معنی که پروژه را نقطه‌گذاری فضایی می‌کند تا با حلقه‌زدن دور یک پروژه، ارزش و یا محتوای آن را به پرسش بگیرد. درست همان کاری که با گذاشتن علامت نقل‌قول دو طرف یک کلمه یا عبارت می‌کنیم. درست است که او با این کار، ما را دعوت می‌کند که لختی دربارۀ پروژه درنگ کنیم، بیندیشیم و آن را درست و بدیهی فرض نکنیم اما علامت نقل‌قول، هم‌زمان ارزش‌آفرین هم می‌تواند باشد و توجه کانونی ما را تحریک می‌کند. از این نظر می‌توان گفت این نگاه، نگاهی مجرد و منتزع از محیط پیرامون و از سرگذشت‌ها و فرایندهاست. در چنین رویکردی، پروژۀ معماری همچون مجسمه‌ای هنری خواهد بود که مجسمه‌ساز در غربت هنرمندانۀ خود می‌سازد. در جستار مربوط به «ساختمان روزن» نویسنده این بحث را مطرح می‌کند که هماهنگی با همسایگی، یک اصل پذیرفته‌شده در معماری است اما در شرایطی که فضای معماری آشفته و متظاهرانه است، توجه به همسایگان، به معنی هم‌دستی با فضای فاقد اصالت، تقلیدی و کم‌ارزش است و تغابنی نمی‌خواهد دچار چنین هم‌دستی‌هایی باشد. به همین دلیل است که او به تمایز پدیدۀ معماری اهمیت بیشتری داده است، دور آن می‌چرخد و با آن گفت‌وگو می‌کند و از تکینگی و اخم پروژه نسبت به محیط بیرونی، که گاه در حذف پنجره‌ها خود را نشان می‌دهد، استقبال می‌کند.

«حیاط راه‌آهن 30»، ویلهلم هامرس هوی، 1899

مخاطبان کتاب مماس با اثر

چارچوب نقد نویسنده چارچوب نقد درونی است، از این نظر که نقاط قوت و ضعف هر پروژه را نسبت‌به اهداف تعریف‌شدۀ خودِ پروژه دنبال می‌کند. تا چه حد تعریف پروژه بجا و درست بوده و تا چه حد منویات ذهنی معمار در قالب پروژه معماری تجسد یافته است. او با طرح سؤال دربارۀ استراتژی‌ها و ایدۀ مرکزی هر اثر، ضمن اینکه نقدی روشمند و منصفانه ارائه می‌دهد، خواننده را وا می‌دارد در برخورد با هر پروژۀ معماریِ دیگری، همین سؤالات را بپرسد و به‌این‌ترتیب گفت‌وگویی بین پروژه و مخاطب آن برقرار شود و از این مسیر درک مخاطبان و استفاده‌کنندگان از بنای معماری بالا رود. به همین دلیل است که کتاب مماس با اثر قادر است همچون جعبه‌ابزاری برای اندیشه دربرابر بناها و چه‌بسا فضاها باشد و از سوی هر مخاطب بنا، چه متخصص باشد چه نباشد، به کار رود. فلذا بهره‌مندی از این کتاب، از دانشجویان و حرفه‌مندان معماری فراتر رفته و کتاب مخاطبان بیشتری در حوزۀ علوم انسانی به‌ویژه علوم اجتماعی و شهرسازی پیدا خواهد کرد.

مماس با اثر
نویسنده: علیرضا تغابنی
ناشر: گیلگمش
قیمت: ۱۵۲,۰۰۰ تومان
خرید آنلاین این کتاب
دیدگاه کاربران
هنوز دیدگاهی برای این مطلب ثبت نشده است.
دیدگاه خود را بنویسید: