چگونه نقد کتاب بنویسیم

    در این مطلب می‌خوانید:

دو رویکرد برای نقد کتاب وجود دارد:

نقدهای توصیفی اطلاعات ضروری درمورد یک کتاب ارائه می‌دهند. این عمل با توصیف و شرح انجام می‌شود. با بیان آن چیزی که از اهداف و منظور نویسنده درک شده، و با نقل عبارت‌های برجسته از متن.

نقدهای انتقادی کتاب را از نظر ادبیات پذیرفته‌شده و استانداردهای تاریخی توصیف و ارزیابی می‌کنند، و این ارزیابی را با شواهدی از متن بررسی می‌کنند. نکات زیر قرار است پیشنهاداتی برای نوشتن یک نقد انتقادی باشند.

نیازهای اساسی نقد کتاب

برای نوشتن یک نقد انتقادی، منتقد باید دو چیز را بداند:

شناختن اثر در دست نقد:

این مسئله نه‌تنها به تلاش برای درک هدف نویسنده و اجزای تشکیل‌دهندۀ اثر در این هدف، بلکه به دانش در مورد خود نویسنده، ملیت، دورۀ زمانی، آثار دیگر او و... نیاز دارد.

نیازمندی‌های ژانر:

به معنی درک فرم هنری و نحوۀ عملکرد آن است. بدون چنین پیش‌زمینه‌ای، منتقد هیچ استاندارد ادبی و تاریخی ندارد تا براساس آنها ارزیابی را انجام دهد.

ملزومات نقد

شرح کتاب:

شرح کتاب باید به اندازه‌ای باشد که خواننده فهمی از افکار نویسنده پیدا کند. این شرح نباید خلاصه‌نویسی باشد، و می‌تواند در نظرات انتقادی درهم‌تنیده شود.

دربارۀ نویسنده بحث کنید:

اطلاعات مربوط به زندگی‌نامه باید با موضوع نقد مرتبط باشد و درک خواننده را از اثر مورد بحث افزایش دهد.

کتاب را ارزیابی کنید:

نقد باید یک داوری سنجیده شامل موارد زیر باشد:

  • بیان دقیق درک منتقد از هدف نویسنده
  • منتقد حس می‌کند که نویسنده تا چه حد به هدف خود رسیده است
  • شواهدی بر داوری منتقد از میزان دست‌یابی نویسنده به این اهداف

در هنگام خواندن:

  • کتاب را با دقت بخوانید.
  • عبارت‌های مناسب برای نقل‌قول را هایلایت کنید.
  • از برداشت‌های خود هنگام خواندن یادداشت بردارید.
  • به خودتان زمان بدهید تا آنچه خوانده‌اید جذب شود، به‌گونه‌ای‌که بتوان دورنمای کتاب را نگاه کرد.
  • حواستان باشد که تنها به یک نظر واحد نیاز دارید که باید برای خواننده واضح باشد.
«گرگ‌ومیش زمستانی»، کنستانتین کورووین، 1920

چهارچوب نقد

یک چهارچوب برای نقد، فهمی کلی از نحوۀ سازماندهی نقد به شما می‌دهد تا بتوانید نکات محوری نقد خود را مشخص کنید، موارد غیرضروری یا غیرمرتبط را حذف کنید و جاهای خالی یا حذف‌شده را به‌درستی پر کنید.

  • یادداشت‌هایتان را بررسی کنید و مواردی را که ارتباطی با فرض اصلی شما ندارند حذف کنید.
  • با سازماندهی‌کردن موضوعات بحث در دسته‌بندی‌های مختلف، جنبه‌های کتاب خودشان را نشان می‌دهند؛ مواردی مثل درون‌مایه، شخصیت، ساختار و ... .
  • تمام سرفصل‌های اصلی چهارچوب را بنویسید و سپس زیربخش‌ها را کامل کنید.
  • تمامی اجزا باید از فرض یا نکتۀ محوری شما پشتیبانی کنند.

اولین پیش‌نویس

پاراگراف‌های اول لحن نوشته را مشخص می‌کنند. معمولاً مقدمه‌ها شامل چنین مواردی‌اند:

  • فرضیه
  • هدف نگارش
  • موضوعیت اثر یا اهمیت آن
  • مقایسۀ اثر با آثار دیگر همان نویسنده یا همان ژانر
  • نویسنده.

بدنۀ نقد، فرضیۀ شما را به‌صورت منطقی بسط می‌دهد. از چهارچوب خود پیروی کنید، یا آن را برای پیش‌برد بحث خود تغییر دهید. هدف شما باید پافشاری بر نکتۀ محوری‌تان باشد. محتوای نقل‌قول‌شده را در گیومه و یا تورفتگی قرار دهید و به‌درستی پانوشت کنید. پاراگراف‌های نتیجه‌گیری فرضیۀ شما را جمع‌بندی یا تصریح می‌کنند و یا ممکن است قضاوتی نهایی درمورد کتاب انجام دهند. در بخش نتیجه‌گیری اطلاعات یا ایدۀ جدیدی وارد نکنید.

بازنگری پیش‌نویس

  • قبل از اینکه بازنگری را شروع کنید، بگذارید حداقل یک روز زمان بگذرد.

  • اشتباهات دستوری و علائم نگارشی را به محض پیداکردن تصحیح کنید.
  • یک بار دیگر مقالۀ خود را در جست‌وجوی پیوستگی، سازمان‌یافتگی و بسط منطقی، به‌طور کامل بخوانید.
  • در صورت لزوم برای ایجاد بازنگری‌های اساسی در پیش‌نویس خود تعلل نکنید.
  • دقت نقل‌قول‌ها را بازبینی کنید و قالب و محتوای ارجاعات را بررسی نمایید.
«زنی در حال نوشتن»، پیر بونار، 1900

ملاحظات انجام نقد

داستان

قانون شمارۀ یک: قصۀ کتاب را لو ندهید!

شخصیت

  • شخصیت‌ها از چه منابعی برگرفته شده‌اند؟
  • نگرش نویسنده نسبت به شخصیت‌هایش چگونه است؟
  • شخصیت‌ها تَخت هستند یا سه‌بعدی؟
  • آیا رشد شخصیت اتفاق می‌افتد؟
  • ترسیم شخصیت مستقیم است یا غیرمستقیم؟

درون‌مایه

  • درون‌مایه/درون‌مایه‌های اصلی کدام است/اند؟
  • چگونه آشکار و پرداخته می‌شوند؟
  • آیا درون‌مایه سنتی و آشناست یا جدید و نوآورانه؟
  • درون‌مایه در هدف و نیت خود، آموزشی است یا روان‌شناختی، اجتماعی، سرگرم‌کننده، واقعیت‌گریز و...؟

پیرنگ

  • عناصر مختلف پیرنگ (مانند معرفی، تعلیق، نقطۀ اوج، خاتمه) چگونه به کار گرفته شده‌اند؟
  • ارتباط پیرنگ با ترسیم شخصیت چگونه است؟
  • از تصادف، به چه میزان و چگونه به‌عنوان یک نیروی گره‌افکن یا گره‌گشا استفاده شده است؟
  • عناصر معما و تعلیق کدام‌اند؟
  • چه ابزار دیگری برای گره‌افکنی در پیرنگ و گره‌گشایی از آن به کار رفته است؟
  • آیا پیرنگ فرعی هم وجود دارد و این پیرنگ فرعی چه ارتباطی با پیرنگ اصلی دارد؟
  • این پیرنگ نسبت به برخی دیگر از عناصر ضروری داستان (شخصیت، محیط، سبک و ...) در اولویت اول است یا دوم؟

سبک

  • «ویژگی‌های فکری» (مثل سادگی، شفافیت) نوشته کدام‌اند؟
  • «ویژگی‌های احساسی» (مثل طنز، بذله، هجو) کدام‌اند؟
  • «ویژگی‌های زیبایی‌شناختی» (مثل هماهنگی، ریتم) کدام‌اند؟
  • کدام‌یک از ابزارهای سبکی (مانند نمادپردازی، نقش‌مایه‌ها، نقیضه، تمثیل) به کار برده شده‌اند؟

صحنه

  • صحنه چیست و آیا نقش قابل‌توجهی در اثر ایفا می‌کند؟
  • آیا حس فضا و جو القا شده است؟ و چگونه؟
  • آیا از جلوه‌های نمایشی استفاده شده است و این جلوه‌ها چقدر مهم و مؤثرند؟
  • آیا صحنه شخصیت‌ها و پیرنگ را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و یا با آنها برخورد دارد؟

زندگی‌نامه

  • آیا کتاب تصویری «تمام‌قد» از سوژه ارائه می‌دهد؟
  • به کدام مرحله از زندگی سوژه بیشتر پرداخته شده است و آیا این پرداخت قابل توجیه است؟
  • زاویه‌دید نویسنده چیست؟
  • سوژۀ اصلی چگونه سازمان یافته است: به ترتیب زمان، گذشته‌نگرانه و ...؟
  • آیا این پرداخت سطحی است یا نویسنده بررسی مبسوطی از زندگی سوژه نشان داده است؟
  • از چه مواد اولیه‌ای برای تهیۀ زندگی‌نامه استفاده شده است؟
  • آیا اثر مستند است؟
  • آیا نویسنده تلاش می‌کند تا به انگیزه‌های پنهان سوژه بپردازد؟
  • چه حقایق جدید مهمی دربارۀ زندگی سوژه در کتاب آشکار می‌شوند؟
  • چه ارتباطی بین حرفۀ سوژه و تاریخ معاصر وجود دارد؟
  • زندگی‌نامۀ همین شخص، در مقایسه با زندگی‌نامه‌های نویسندگان دیگر چگونه است؟
  • این زندگی‌نامه در مقایسه با آثار دیگر همین نویسنده چگونه است؟
«اتاق خانۀ هنرمندی در استرانگاد کپنهاگ»، ویلهلم هامرزهوی، 1901

تاریخچه

  • کتاب با کدام دورۀ زمانی مشخصی سروکار دارد؟
  • پرداخت چقدر جامع است؟
  • چه منابعی مورداستفاده قرار گرفته‌اند؟
  • شرح ماجرا به‌صورت کلی است یا با جزئیات؟
  • آیا سبک نوشته گزارشی است یا تلاشی برای نگارش تفسیری صورت گرفته است؟
  • زاویه‌دید یا فرضیۀ نویسنده چیست؟
  • پرداخت سطحی است یا عمیق؟
  • کتاب در کدام دسته‌بندی (درسی، عامه‌پسند، علمی و ...) قرار دارد؟
  • بخش‌های مربوط به زندگی‌نامه چه نقشی در کتاب ایفا می‌کنند؟
  • آیا تاریخ اجتماعی یا تاریخ سیاسی مورد تأکید قرار گرفته‌ است؟
  • آیا از روزهای تقویم زیاد استفاده شده است؟ اگر بله، آیا این استفاده هوشمندانه بوده است؟
  • آیا کتاب یک بازنویسی است؟ این نسخه در مقایسه با نسخه‌های پیشین چگونه است؟
  • آیا از نقشه، تصاویر، نمودار و ... استفاده شده است و چگونه می‌توان آنها را ارزیابی کرد؟

نقد شعر

  • آیا این اثر، اثری از جنس قدرت است یا اصالت یا فردیت؟
  • سبک (حماسی، تغزلی، مرثیه و ...) شعر در حال نقد چیست؟
  • چه ابزار شاعرانه‌ای (قافیه، وزن، صنایع ادبی، تصویرپردازی و ...) و با چه تأثیری مورد استفاده قرار گرفته‌اند؟
  • دغدغۀ اصلی شعر چیست و آیا این دغدغه به ‌صورتی مؤثر بیان شده است؟

«لئونارد پاسترناک»، 1945_1862
دیدگاه کاربران
هنوز دیدگاهی برای این مطلب ثبت نشده است.
دیدگاه خود را بنویسید: