معرفی کتاب سیاهچاله یا دوسیم لخت اثر هامون قاپچی

مقدمه‎ای که گفته شد سرآغاز و بهانه‎ای بود برای رسیدن به مجموعه ‌داستان کوتاه سیاهچاله یا دو سیم لُخت و چند داستان دیگر اثر هامون قاپچی که در انتشارات افراز منتشر شده است. اگر بخواهیم بین کتاب اولین اتوبوس که آن هم مجموعه داستان کوتاه است و این مجموعه مقایسه داشته باشیم، به این نقطه می‌رسیم که داستان‎های او شخصیت‌محور هستند و اتفاق‌ها حول محور و خواست شخصیت‌‎ها می‌گذرند. فضای داستان‌ها در اولین اتوبوس از نگاه قهرمانانِ بی‌تفاوت به جهان و رابطه؛ به قهرمانانی پیگیر و مطلع در مجموعه داستان بعدی او رسیده است. گویی رد پای دوران و تغییرات اجتماعی و سیاسی در قهرمانانِ نویسنده تأثیر گذاشته است. نگاه نمایشی و بیشتر سینمایی نویسنده سبب شده تا فضا در میان تصویرسازی، توصیف و همچنین تأمل دربارۀ وضعیت معلق باشد. زنان در سیاهچاله یا دو سیم لُخت و چند داستان دیگر سهم ویژه‌ای دارند و صاحب اراده و سوژ‎‎گی هستند. برخلاف ادبیات آپارتمانی که این روزها بلای جان ادبیات و سینمای ایران شده است، هامون قاپچی روایت را در سه داستانش از مجموع شش داستان از تهران (جریان مسلط مرکزگرایی) بیرون برده و مانند یک واریاسیون توانسته به نسبت مناسبی در داستان‌هایش دست پیدا کند. با نگاهی اجمالی به داستان کوتاه در دهۀ هشتاد و نود شمسی داستان‌های آپارتمانیِ بسیاری به الگوی نوشته‌های اَمثالِ ریموند کارور پدید آمد. محدودۀ این داستان‌‎ها در زمان حال و پرداختن به جزئیاتِ بی‌اهمیت می‌گذشت که در ذهن نمی‌ماند. آنچه ادبیاتِ هامون قاپچی را جذاب می‌کند نهراسیدن از بیان اندیشه است گویی ادبیات ایران در این سال‌‎ها عامدانه از هرگونه خردورزی و تأمل فرار می‌کند و روشنگری را نفی و گاه به هجو می‌گیرد. فضای داستان‌ها در سطح گزارش و بیان روزمرگی نمی‌ماند و راهی به لایۀ زیرین متن پیدا می‌کند، جهان وسیع داستان‌‎های سیاهچاله و دو سیم لُخت تحسین‌برانگیز است.

تحولات اجتماعی و تحولات ادبی

دگرگونی‌های اجتماعی در شکل‌گیری ذهنیت‌های جدید تأثیر می‌گذارد و می‌تواند باعث توجه نویسندگان به مضامین جدید شود؛ مضامینی که از سبک‌های جدید زندگی‌کردن آحاد جامعه برمی‌آیند. هنگامی که پارادایم‌های جدید پا می‌گیرند، به فراخور آنها ادبیات هم با تکنیک‌هایی جدید و با تمرکز بر مضامینی نو تولید می‌شود، اما فرق هست بین بازگویی تاریخ اجتماعی و تبیین تحولات اجتماعی یا تبیین علت سربرآوردن گفتمان‌های ملازم با آن تحولات؛ رویکرد ایجابی به تحولات اجتماعی و تحولات ادبی مستلزم تبیین مناسبات قدرت است.
در این مجموعه‌داستان نویسنده سعی داشته با عریان‌کردن چهرۀ هولناک جنگ در داستانی به نام هتل اینترنشنال که روایت جنگ‌زده‎های خوزستانی در تهران است یا در داستان کوتاه دیگری تأثیر انقلاب بر شهری کوچک مانند تنکابن در خرس من استالین وقایع تاریخی و اجتماعی را از سپهر زندگی شخصیت‎ها حذف نکند. در داستان سیاهچاله که اولین داستان از این مجموعه است، از تأثیر مخمورکنندۀ تلویزیون ایران بر شخصیت مردی مسن و رابطۀ پر از نقصان با همسرش در کوران پیری روایت می‎کند و جهان داستان را با برنامه‎های تلویزیون که یک‌به‌یک در جهت تحمیق مخاطب است، ملموس می‎کند و از فضای عینی و قابل‌درک با جهشی ناگهانی به ٰرئالیسم جادویی می‎برد. ترفندی که در داستان خرس من استالین هم (داستان‎های اول و آخر مجموعه) از آن بهره می‎برد.
زبان صریح و درعین‌حال دارای جزئیات هامون قاپچی در این مجموعه‌داستان برخلاف محاوره‌نویسی‎هایی است که در سال‎های گذشته به‌شدت مورد اقبال مخاطب قرار گرفته است، روایت در داستان‎های او تقسیم می‎شود و با رفت و برگشت میان چندین شخصیت از یک‌سویه‌نگری به شخصیت‎ها پرهیز می‎کند و با نقشه‎ای کلی از کلان‌روایت به جزئیات می‎آید. اگر شخصیت‎ها در مجموعه‌داستان اولین اتوبوس عموماً مردهایی ناراضی هستند که صرفاً قصد و سودای رفتن و بیرون‌ماندن از هر آن چیزی که زندگی به سرشان می‎آورد را دارند، در این مجموعه‌داستان‎ زنان در پی فرار از چیزی نیستند، ملال و رنج را به جان می‎خرند و برای زندگی می‎جنگند.