معرفی کتاب آخرین فرصت تغییر نوشته نائومی کلاین

در این مطلب می‌خوانید:

سرمایه‌داری در تقابل با شرایط اقلیمی

نائومی کلاین نویسندۀ دو کتاب پرفروش در سطح جهانی دکترین شوک و بدون مارک، در کتاب اخیرش می‌کوشد جنگی را مهار کند که الگوی اقتصادی‌مان در ستیز با زندگی روی زمین به راه انداخته است. سارا لستر اظهار می‌دارد که کلاین ما را به این کورسوی امید وامی‌‌گذارد که جنبش‌های عدالت‌طلب در زمینۀ شرایط اقلیمی و بسیج اجتماعی می‌توانند آیندۀ دیگری برایمان به ارمغان آورند. نائومی کلاین در کتاب جدیدش آخرین فرصت تغییر راه جدیدی برای بررسی دو مشکل اساسی ارائه می‌دهد: سرمایه‌داری فاجعه‌بار و تغییرات اقلیمی. استدلال کلاین چنین است: باوجودآنکه اکثریت مردم فکر می‌کنند تغییرات اقلیمی یک تهدید است ما آن اموری را که لازمۀ کاهش گازهای گلخانه‌ای است انجام نداده‌ایم چراکه این امور اساساً درتضاد با سرمایه‌داری مقررات‌زدایی‌شده هستند یا همان سرمایه‌داری بی‌حساب که «ایدئولوژی حاکم» زمانۀ ماست. در بطن کتاب کلاین چالشی را به جامعه عرضه می‌دارد: آیا ما در مسیر درستی قرار گرفته‌ایم؟ آیا ما آنچه را كه برای خودمان و برای آینده درست است انجام می‌دهیم؟ و آیا این نهایتِ آن چیزی است كه می‌توانیم باشیم؟ به احتمال زیاد پیام اصلی وی چیزی از جنس عدالت اجتماعی و زیستی است: «راه‌حل مقابله با گرمایش جهانی درست‌کردن جهان نیست بلکه درست‌کردن خودمان است».

مدت زمان مطالعۀ: ۱۰ دقیقه

دوشنبه | ۱۴۰۰/۱۲/۲۳

نویسنده

سارا لستر

مترجم

رضوان شعبان‌نژاد

منبع

LSE

«ایستگاه راه‌آهن سنت لازار پاریس»، کلود مونه، 1877

نقد نائومی کلاین بر سرمایه‌داری

کتاب با تحلیلی از مشکلاتی که با آنها مواجهیم آغاز می‌شود: استخراج سوخت‌های فسیلی، نابرابری، منکران تغییرات اقلیمی و پیوند قوی‌شان با محافظه‌کاری، تجارت‌های غیراخلاقی و پول. اگرچه این مشکلات به‌سرعت با راه‌حل‌هایی تکمیل می‌شوند. راهکارهایی همچون امید به کارهایی که افراد می‌توانند به‌گونه‌ای متفاوت انجام دهند، عرضۀ راه‌حل‌های اجتماعی رادیکال در ارتباط با مالکیت عمومی خدمات مهمی که به واسطۀ انرژی تأمین می‌شوند، حمل‌ونقل و منابع آبی. کلاین تصدیق می‌كند كه كتابش حقایقی كلیدی در زمینۀ علم اقلیمی ارائه نمی‌دهد بلكه قصد دارد «سیاست و قدرت انسانی» را مخاطب قرار دهد و می‌تواند به‌عنوان یكی‌دیگر از نقدهای ممتاز او بر سرمایه‌داری و قدرت كنترل‌نشدۀ بازار آزاد خوانده شود. عقاید موجود در دو كتاب بدون مارک و دكترین شوک در این كتاب بسط یافته‌اند و کلاین اظهار می‌کند که ما باید از نقشی که طمع و آزمندی، «تماماً آزاد از هرگونه نظارت و کنترل آسان‌گیرانه»، در جامعۀ ما بازی می‌کند آگاهی بیابیم.

«پل اروپا، ایستگاه راه‌آهن سنت‌لازار»، کلود مونه، 1877

نقد نائومی کلاین بر استراتژی‌های کاهش اثرات مخرب اقلیمی

آنچه روشن است این است که کلاین بر روی نبض فکری این زمانه دست گذاشته است، یعنی این عقیده در جامعه که سرمایه‌داری تحت سیستم فعلی ممکن است کارآمد نباشد. شواهدی همچون کتاب سرمایه اثر توماس پیکتی درباب نابرابری، هزاران نفری که امسال در راه‌پیمایی‌های اقلیمی شرکت کردند، دستاوردهای حزب سبز اسکاتلند در همه‌پرسی و حتی کتاب انقلاب اثر راسل برند، همۀ اینها گواه آن است که تغییرات اقلیمی به‌عنوان نشانه‌ای بر شکست‌های اجتماعی ما در حال ظهور است. در کتاب آخرین فرصت تغییر کلاین به چیزی می‌پردازد که در آن بهترین است: بهره‌گیری از تمایلات یک جنبش اجتماعی. او به فراسوی رشد اقتصادی به‌عنوان شاخص قدرت اجتماعی ما می‌نگرد. آیا ما در حال ورود به دورۀ پسارشداقتصادی هستیم؟ گزارش اخیر اقتصاد اقلیمی جدید مسلماً چنین نظری ندارد و در تقابل با همگنی عقیدتی حاضر نیست مهر تأییدی بزند بر همگونی عقیدتی‌ای که کلاین آن را «ضرورت بنیادین در بطن الگوی اقتصادی ما: رشد کن یا بمیر» می‌نامد. اگرچه ممکن است نقدهای کلاین بر استراتژی‌های جدید در زمینۀ کاهش اثرات مخرب اقلیمی آن‌قدرها هم بدیع نباشد، بااین‌حال مسلماً به‌خوبی ارائه شده‌اند. توصیف وی از «دادوستد آلودگی» برای فهم آنان که اقتصاددان نیستند مناسب است. دادوستد آلودگی از دیدگاه کلاین دربرگیرندۀ نظام اقتصادی سرمایه و تجارت‌محوری است که اروپا در حال‌ حاضر از آن برای سامان‌دادن به انتشار آلاینده‌ها از جانب بخش نیرو استفاده می‌کند. همچنین چندین نمونه از راهکارهای نوآورانه برای توصیف مشکلات پیشین وجود دارد. برای مثال استفاده از اصطلاح «استخراج‌گرایی» و «حداکثر انرژی» برای توصیف طرزفکری که به‌واسطۀ آن به منابع طبیعی سیاره دست می‌بریم. و نشان‌دادن زغال‌سنگ به‌عنوان اسفنجی که کربن را به مدت میلیون‌ها سال به محکمی نگه می‌دارد. نکتۀ مهم کتاب بخشی است درباب «جنگ بر ضد علم» که دربرگیرندۀ طنز کنایی ناخوشایند ادعاهای صنعت نفت و گاز است که خود را تنها گزینۀ علمی واقع‌گرایانه می‌دانند، درحالی‌که خود همین صنعت مطالعات علمی درباب تأثیرات تغییرات اقلیمی و آلودگی زیستی را زیر سؤال می‌برد. کتاب همچنین میان تغییرات اقلیمی، فقر و توسعه پیوند برقرار می‌کند. استدلال‌های عدالت‌خواهانۀ اجتماعی و زیستی در نیمۀ دوم کتاب برجسته‌تر می‌شوند. همچنین مسائل بحث‌برانگیز انتقالات ثروت و مکانیزم‌های بازتوزیع بودجۀ اقلیمی در فصل سوم خلاصه شده‌اند. کلاین تصدیق می‌کند که ما نباید به یک بازخوانی قدیمی و مستعمل از انتخاب غلط میان مشاغل و رشد اقتصادی قانع شویم. بلکه باید به‌دنبال یافتن راه دقیقی برای دراختیارگرفتن دوبارۀ تجارتی باشیم که از نظر اجتماعی منصفانه باشد. در این کتاب همچنین به مسئلۀ جمعیت و مسئلۀ آوردن «ابرمصرف‌کنندگان» به جهان اشاره شده است. اگرچه کتاب درباب عدالت اقلیمی برای جهان درحال‌توسعه نیست بااین‌حال تصدیق می‌کند که به‌وضوح هیچ راه معتبری وجود ندارد که شامل برطرف‌کردن ریشه‌های فقر نشود. تنها نقطه‌ضعف قابل‌توجه این موضوع که همه‌چیز را عوض می‌کند فقدان اطلاعات حقیقی درباب نیروی تجدیدپذیر است. درحالی‌که در کتاب مباحث قابل‌توجهی درباب مهندسی جغرافیایی و ناخرسندی‌های آن وجود دارد، راه‌حل‌های موجود از سوی بخش‌های تجدیدپذیر به‌ندرت ذکر شده‌اند. مبحث استفادۀ گروه‌های بومی آمریکایی از انرژی خورشیدی و بحث سرمایه‌گذاری مجدد از دارایی عمومی از موارد استثنا در کتاب هستند. همچنین آوردن نمونه‌های بیشتر از موارد تجدیدپذیر می‌توانستند برای خواننده مفید باشند، چیزهایی از قبیل نوآوری اقلیم‌نما که قصد دارد با تأمین اطلاعات در زمینۀ جاذبۀ کشورها در سرمایه‌گذاری انرژی تجدیدپذیر، سرمایه‌گذاری را در کشورهای درحال‌توسعه افزایش دهد.

«باراندازهای زغال‌سنگ»، کلود مونه، 1875

حفظ شرایط اقلیمی در کتاب آخرین فرصت تغییر

کتاب از طریق بحثی درباب رابطۀ میان میزان مصرف و تغییرات اقلیمی، با تأکید بر افزایش انتشار آلاینده‌ها در چین به‌واسطۀ تولید کالاهایشان و مصرف آنها توسط دنیای غرب، به یک نتیجه‌گیری‌ می‌رسد. اما با وجود همۀ سخنان کلاین درباب «عدم رشد گزینشی» و «مصرف بی‌رویه» موفق نمی‌شود که به بررسی مفهوم رفاه بدون رشد اقتصادی بپردازد و یا این موضوع را که میانه‌روی همچنان بخشی از جامعه است یا خیر زیرسؤال ببرد. در کتاب آخرین فرصت تغییر، کلاین تصویر ویران‌شهری از وضعیت موجود ارائه می‌دهد: «تغییرات اقلیمی که به سرمایه‌داری فاجعه‌بار دامن می‌زند، سودجویی در پوشش کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، خصوصی‌سازی مرزهای فوق‌العادۀ نظامی و به احتمال زیاد، استفاده از مهندسی جغرافیایی پرخطر در مواقعی که همه‌چیز از کنترل خارج می‌شود». و اظهار می‌دارد که: «حالا همۀ ما در معرض قربانی‌شدن» هستیم. اگرچه او ما را به این کورسوی امید وامی‌گذارد که جنبش‌های عدالت‌طلب در زمینۀ شرایط اقلیمی و بسیج اجتماعی می‌توانند آیندۀ دیگری برایمان به ارمغان بیاورند. و طرح این ایدۀ حیاتی که «حقیقت این است که امور مثل همیشه ادامه نمی‌یابند» و ما می‌توانیم خودمان تعیین کنیم که مسیرمان تغییر یابد.

آخرین فرصت تغییر

نویسنده: نائومی کلاین

مترجم: مجید امینی

ناشر: لاهیتا

قیمت: ۴۷۵,۰۰۰ تومان

خرید آنلاین این کتاب

محیط‌زیست